Aantal erfgoedorganisaties en -instellingen

Oktober 2023

Definitie

Het dashboard toont het aantal erfgoedorganisaties en -instellingen in de gemeente in verhouding tot een vergelijkingsgroep.

De data bieden inzicht in de geografische spreiding van erfgoedorganisaties- en instellingen in Vlaanderen en in de lokale spreiding van erfgoedverenigingen.

De lokale vrijetijdsmonitor rapporteert over de erfgoedorganisaties en –instellingen die volgens FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, op het erfgoedveld actief zijn. Binnen de sector erfgoedorganisaties en –instellingen worden de lokale erfgoedverenigingen verder gespecifieerd. Daarom brengt de lokale vrijetijdsmonitor alle ontvangen erfgoeddata onder in de categorie culturele verenigingen. Daartoe behoren ook de verenigingen voor sociaal-cultureel (volwassenen)werk en de federaties van amateurkunstenverenigingen. Al die verenigingen focussen op gemeenschapsvorming, cultuur, leren en maatschappelijk beweging. Ze ontplooien een werking in groepsverband met een sociaal-culturele methodiek.

De sector van de erfgoedorganisaties en –instellingen kent de volgende categorieën:

 

Privaatrechtelijke archiefinstelling 

Privaatrechtelijke archieven zijn archieven die tot stand komen en gehandhaafd worden ofwel op privé-initiatief, ofwel op initiatief van een overheid die als private instantie optreedt. Toch vallen die archieven niet onder het overheidsbeleid. In principe ontsnappen zij aan ieder rechtstreeks toezicht van de regering. Hun bestaan als rechtspersoon wordt afhankelijk gesteld van de voorwaarden die de wetgever voorschrijft. 

Publiekrechtelijke archiefinstelling 

Publiekrechtelijke archieven zijn archieven die door de openbare overheid in het leven werden geroepen en die voor het algemeen belang deel uitmaken van het overheidsbeleid. Het zijn instellingen die de overheid voor haar administratie noodzakelijk of nuttig acht. Daarom zijn deze archieven dan ook aangelegd. Denk aan de stads- en gemeentearchieven of de vroegere OCMW-archieven. 

Rijksarchief 

Het gaat om een Belgische Federale Wetenschappelijke Instelling die deel uitmaakt van de Programmatorische Overheidsdienst (POD) Wetenschapsbeleid. Het biedt wetenschappers een uitzonderlijk onderzoekskader en –instrumentarium. Zo kan de regering op basis van valabele gegevens onderbouwde beslissingen nemen op gebied van onderzoek en ontwikkeling. Een rijksarchief beschikt over een leeszaal waar het publiek archieven op papieren of elektronische dragers kan raadplegen. 

Documentatiecentrum 

Het gaat om een organisatie die documentatie en archiefmateriaal over een bepaald thema bewaart en toegankelijk maakt. 

Erfgoedbibliotheek 

Het gaat om een bibliotheek diespecifieke geschriften en documenten permanent bewaart. Een erfgoedbibliotheek wordt daarom ook wel een bewaarbibliotheek genoemd. Er worden dus geen werken afgeschreven of verwijderd. Een van de doelstellingen van een dergelijke bibliotheek is om een patrimonium op te bouwen met historische, culturele of wetenschappelijke waarde. 

Erfgoedcel 

Het gaat om een organisatie die het culturele erfgoed in een bepaalde regio wil bewaren. De erfgoedcel coördineert lokale initiatieven, zet projecten op en communiceert over het regionale erfgoed. Erfgoedcellen werken altijd in het kader van een erfgoedconvenant dat de Vlaamse Gemeenschap afsluit met een stad of regio. Daardoor ontvangen de cellen een subsidie die meestal wordt aangevuld met middelen uit de gemeentelijke begroting. Op die manier moet een erfgoedcel wel aan een minimum aantal kwaliteitseisen voldoen, zoals veilig omgaan met analoge stukken.  

Expertisecentrum 

Het gaat om een organisatie die zich verdiept in een bepaald thema. Ook kan zij daar verder onderzoek naar uitvoeren. 

Museum 

Het gaat om een instelling zonder winstbejag die ten dienste staat van de gemeenschap en van haar ontwikkeling. Een museum is publiek toegankelijk en bewaart materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving. Daarover verzamelt, verstrekt en stelt het museum informatie tentoon voor onderzoek, educatie en recreatie. 

Onroerend erfgoedorganisatie 

Het gaat om een organisatie die rond onroerend erfgoed in een bepaalde regio werkt. Onroerend erfgoed omvat alles wat te maken heeft met gebouwen, archeologie, landschappen en varend erfgoed. 

(Koepel)organisatie voor volkscultuur 

Het gaat om een organisatie die zich inzet voor bepaalde uitingen van het volksleven, zoals tradities en gebruiken. 

Andere erfgoedorganisaties 

Het gaat om organisaties die niet of niet helemaal onder een van de bovenstaande categorieën vallen. 

Naast de bovenstaande elf categorieën is er nog een twaalfde categorie die we verder specifiëren: de deelsector lokale erfgoedverenigingen. Die sector kent de volgende categorieën:

Vereniging voor familiekunde 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden werken rond familiegeschiedenis en de bevordering van genealogisch onderzoek. 

Vereniging voor heemkunde 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden de eigen leefomgeving onderzoeken. 

Vereniging voor volkskunde 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden werken rond uitingen van het volksleven zoals tradities en gebruiken. 

Vereniging voor archeologie, oudheidkunde en kunstgeschiedenis 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden overblijfselen van oude culturen bestuderen of de geschiedenis van kunst onderzoeken. 

Vereniging voor lokale, stads- en regionale geschiedenis 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden werken rond de lokale, stads- of regionale geschiedenis. 

Vereniging voor (historische) taalkunde en dialectologie 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden talen en dialecten, al dan niet historisch, bestuderen en beschrijven. 

Vereniging voor carnaval en straatfeesten 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich inzetten voor de tradities rond carnaval en straatfeesten. 

Vereniging voor historische (reuzen)stoeten en processies 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich inzetten voor de tradities rond historische (reuzen)stoeten en processies. 

Vereniging voor traditionele sporten en schutterij 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich engageren voor de gebruiken rond traditionele sporten en schutterijen. 

Vereniging voor streekgastronomie en streekproducten 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden werken rond lokale gastronomie en lokale producten. 

Vereniging voor kunstambachten- en volkskunsten 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich inzetten voor bepaalde kunstambachten of kunsten die binnen een bepaalde volkstraditie zijn ontstaan. 

Vereniging van verzamelaars 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich engageren om bepaalde zaken te verzamelen. 

Vereniging van vrienden van een erfgoedinstelling 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden een nauwe band met een bepaalde erfgoedinstelling onderhouden. 

Vereniging voor erfgoedtoerisme en gidsenkringen 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich inzetten voor toerisme dat gericht is op het culturele erfgoed van een plaats. In een gidsenkring komen gidsen bijeen om samen te werken of om ervaringen uit te wisselen. 

Vereniging voor erfgoedparticipatie en -educatie 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich inzetten voor participatie en educatie in cultureel erfgoed. 

Vereniging voor technisch, industrieel en wetenschappelijk erfgoed 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich inzetten voor technisch, industrieel of wetenschappelijk erfgoed. 

Vereniging voor monumenten en landschappen 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden werken rond monumenten en landschappen. 

Andere erfgoedvereniging 

Het gaat om verenigingen waarvan de leden zich engageren rond een bepaalde vorm van materieel of immaterieel cultureel erfgoed, maar zich niet of niet helemaal kunnen vinden in bovenstaande categorieën. 

Bron

2017, 2021: Erfgoedkaart FARO, registratietool lokale vrijetijdsmonitor

Leveringsperiode

De API-connectie tussen de systemen van FARO en het Departement Cultuur, Jeugd en Media werd opgestart in februari 2021. De geüpdatete data hebben betrekking op het werkjaar 2021.

De data van de registratietool stroomden binnen tussen maart en september 2022 over werkjaar 2021.

Vergelijkbaar in tijd

In de lokale vrijetijdsmonitor kunnen de data van de erfgoedkaart en de registratietool worden vergeleken voor de referentiejaren 2017 en 2021.

Originele vraagstelling

Geef aan hoeveel culturele verenigingen uw gemeente bij benadering erkent op basis van een erkenningsprocedure. Hoeveel erfgoedverenigingen zijn er in uw gemeente? Uitsluitend gekend op lokaal niveau.

Opmerkingen

Cultureel erfgoed bestaat volgens het Cultureelerfgoeddecreet uit enerzijds roerend en anderzijds onroerend erfgoed. De lokale vrijetijdsmonitor volgt die afbakening niet. De monitor neemt gegevens van zowel materieel als immaterieel erfgoed op omdat lokale erfgoedverenigingen in beide vormen activiteiten kunnen ontplooien. 

87% van alle steden en gemeenten in Vlaanderen registreerde data over het werkjaar 2021 in de registratietool van de lokale vrijetijdsmonitor. Dat zijn 262 vrijetijdsdiensten – op een totaal van 300 lokale besturen – die gegevens hebben ingevoerd. 44% van die vrijetijdsdiensten vulde specifiek de vragen in over aanbod en participatie Cultuur. In 2018 was dat 53% op een totaal van 232 vrijetijdsdiensten.

Ontdek hier welke steden en gemeenten aan de eigen bevraging van de lokale vrijetijdsmonitor hebben deelgenomen, evenals het percentage geregistreerde velden van de deelnemende gemeenten.