Studiedag 'Samen inzetten op depotuitdagingen' - 1 april 2022

1. Netwerken als sleutel om depotuitdagingen aan te gaan (werksessie)

Debatsessie gemodereerd door het Departement Cultuur, Jeugd en Media, en het agentschap Onroerend Erfgoed

presentatie

Hoe zetten we de volgende jaren verder in op depotuitdagingen vanuit samenwerking en netwerking? Welke uitdagingen en mogelijkheden zijn er voor het Depotnetwerk Onroerend Erfgoed? Welke netwerken zijn zinvol om tot stand te brengen in de cultureel-erfgoedsector? En welke rol kunnen de collectiebeherende en dienstverlenende organisaties daarin spelen? Is daarbij ook samenwerking mogelijk tussen beide erfgoedsectoren?

We laten ons bij aanvang van de sessie inspireren door enkele praktijkervaringen en bijdragen van sectorspelers, en gaan nadien verder in debat met de deelnemers. Samen zoeken we hoe samenwerking verder kan groeien, welke rol organisaties daarin kunnen spelen en hoe het beleid daarop verder kan inspelen.

2. Erfgoeddatabanken: collectieregistratiesystemen als basis voor depotwerking (werksessie)

Sessie onder leiding van meemoo (Ronny Vissers en Tinneke De Clercq) en het Departement Cultuur, Jeugd en Media (Bart Bosmans)

presentatie Fotomuseum - presentatie Gallo-Romeins Museum

Een degelijke registratie vormt de basis voor een collectie- of depotwerking. Vanuit het provinciale erfgoedbeleid werd sterk ingezet op erfgoeddatabanken om het erfgoed te registreren en zichtbaar te maken. In afwachting van een nieuw systeem, worden twee systemen gecontinueerd: Erfgoedinzicht en Erfgoedplus. Tijdens de plenaire sessie wordt het traject naar een nieuw systeem toegelicht, wat al gebeurde en welke stappen nog worden ondernomen.

Tijdens deze namiddagsessie wordt aan de hand van de praktijkervaringen in beide sectoren bekeken op welke wijze collectieregistratiesystemen ingezet worden in de depotwerking, en welke noden er zijn. Daarbij wordt specifieke aandacht besteed aan de praktijkervaringen bij het registreren van archeologische collecties en bij het (gecentraliseerd) depotbeheer en de verhuisbewegingen. Reflecties uit deze sessie worden meegenomen in het verdere traject voor de ontwikkeling van het nieuwe systeem.

3. Goed, beter of best? Reflectie over realistische eisen voor bewaring en risicobeheer (inspiratiesessie)

Toelichting en moderatie door FARO (Tine Hermans en Julie Lambrechts)

presentatie FARO

Het is niet altijd noodzakelijk om hoge eisen te stellen en een droomdepot te ambiëren. Bij het maken van keuzes worden kosten en baten afgewogen en risico’s ingeschat. Wat hebben we te winnen of te verliezen als we onze eisen voor de bewaaromstandigheden zouden aanpassen aan nieuwe inzichten en meer zouden diversifiëren? Hoe mild of streng moeten we zijn? Kunnen we stapsgewijs streven naar verbetering? We baseren ons tijdens deze denkoefening op de principes van risicomanagement en de nieuwe klimaatrichtlijnen. We bespreken welke aspecten een rol spelen bij het maken van keuzes, alsook de tools die ter beschikking staan om je te helpen.

4. Waarderen en bewaren, communicerende vaten (inspiratiesessie)

Toelichting en moderatie door FARO (Anne-Catherine Olbrechts)

presentatie Erfgoedlab Antwerpen - presentatie FARO - presentatie Middelheimmuseum

De uitdagingen om het vele waardevolle erfgoed met zorg te bewaren, worden niet louter verholpen door in te zetten op meer of betere depotruimte. Het is nodig om duidelijke en doordachte keuzes te maken voor het bewaren van erfgoed voor toekomstige generaties.

Waarderen als methodiek kan helpen om keuzes te maken in wat én hoe bewaren. Met die methodiek werd de laatste jaren geëxperimenteerd. Ervaringen werden gedeeld op de studiedagen ‘Gewikt en Gewogen. Vlaanderen leert waarderen’ (2019) en de studiedag ‘Rationaliseren van collecties’ (2021).

Tijdens deze sessie zoomen we in op wat de methodiek kan betekenen in het kader van depotuitdagingen. Na een introductie over deze methodiek, luisteren we naar enkele praktijkervaringen waaronder de waardering van kerkelijk erfgoed bewaard in het stedelijke centrale depot Luchtbal (Antwerpen), wisselen we ervaringen uit tussen deelnemers en leggen we ook enkele vragen en stellingen voor.

5. Cultureel erfgoed en onroerend erfgoed onder één dak (inspiratiesessie)

Toelichting door Erfgoeddepot Trezoor (Silke De Smet en Liesbeth Soete), Regionaal erfgoeddepot Potyze (Jan Decorte) en Kennissite Vilvoorde (depot Collectie Vlaamse Gemeenschap, Jo De Boeck en depot Onroerend erfgoed, Kim Quintelier)

presentatie

Depotruimtes en -werking voor cultureel en onroerend erfgoed zijn vaak gescheiden: een ‘vuil’ circuit en een ‘proper’ circuit. Wat als ze toch onder één dak zitten? Betekent dat ook een gezamenlijke depotwerking? Zijn de depotprocessen anders of stemmen ze in grote mate overeen? Bieden wisselwerking en een gezamenlijke huisvesting een meerwaarde? De regionale depotwerkingen Trezoor en Potyze en het depot van de Vlaamse Gemeenschap delen hun ervaringen.

6. Samenwerking met een private partner (inspiratiesessie)

Toelichting en moderatie door Universiteit Antwerpen (Annick Schramme, opleidingshoofd Cultuurmanagement), M HKA (Jan De Vree), KMSKA (Nathalie Monteyne) en stad Gent (Sarah Catrysse en Annelies De Mey)

presentatie Erfgoeddepot Gent - presentatie KMSKA - presentatie M HKA - presentatie Universiteit Antwerpen

Vroeg of laat duikt de vraag op: zelf investeren in depotinfrastructuur en instaan voor het depotbeheer, of samenwerken met een private partner? Het antwoord op die vraag is niet eenduidig en is afhankelijk van vele factoren. Er zijn vele gradaties van samenwerking. Op vraag van de Vlaamse Gemeenschap voerde de Universiteit Antwerpen (Cultuurmanagement) in 2011 een onderzoek naar ‘de huidige, mogelijke en wenselijke rol van de private sector bij investeringen in infrastructuur en uitbating van museumdepots in Vlaanderen’. Tien jaar later blikken we terug op de bevindingen in dat onderzoek. We toetsen die bevindingen aan de praktijkervaringen van de eigen instellingen van de Vlaamse Gemeenschap (M HKA en KMSKA) en stad Gent, wisselen ervaringen uit en gaan in dialoog.

1. Het monitoren van erfgoeddepots: noodzaak en uitdagingen (werksessie)

Toelichting bij de analyses door FARO (Alexander van der Stichele) en het Vlaams Depotnetwerk van onroerend erfgoeddepots (Maarten Berkers), moderatie door het Departement Cultuur, Jeugd en Media (Wouter Brauns) en het agentschap Onroerend erfgoed (Steven Mortier)

presentatie - presentatie FARO - presentatie Vlaams Depotnetwerk

Voor de uitbouw van een gecoördineerd beleid is het monitoren van de toestand, noden en uitdagingen voor erfgoeddepots noodzakelijk. In de praktijk blijkt dit echter niet zo evident te zijn. In 2020 werden de depotuitdagingen in Vlaanderen verder in kaart gebracht. Voor onroerend erfgoed gebeurde dit door het Depotnetwerk Onroerend erfgoed in samenwerking met het agentschap Onroerend Erfgoed. Voor cultureel erfgoed gebeurde dit door FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed samen met het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Op basis van deze analyses, werden gedeelde uitdagingen gedetecteerd die als vertrekpunt golden om tot een gedeelde visie te komen voor het afgestemde depotbeleid.

Tijdens deze sessie lichten we de resultaten van de analyse vanuit beide sectoren meer in detail toe, met specifieke aandacht voor de moeilijkheden en uitdagingen bij het monitoren en analyseren van de data.  De analyses zijn een vertrekpunt om verder in dialoog te gaan over uitdagingen die er zijn. We maken hier dan ook voldoende ruimte voor. Concreet willen we samen met jullie reflecteren over het belang van monitoren en welke data relevant zijn om in de toekomst verder te verzamelen.

2. De meerwaarde van collectie- en depotprofielen en collectie- en depotplannen (inspiratiesessie)

Toelichting door het Vlaams Depotnetwerk  onroerenderfgoeddepots (Lien Lombaert) en Kennissite Vilvoorde – depot Collectie Vlaamse Gemeenschap (Bart Mertens), moderatie door FARO (Wouter Lammens)

presentatie Collectie Vlaamse Gemeenschap - presentatie Vlaams Depotnetwerk

Hoe en waarom gebruik je een depotprofiel en wat kan een depotplan betekenen voor jouw collectie? Deze instrumenten zijn niet enkel onderdeel van de erkenningsvoorwaarden voor onroerenderfgoeddepots, ze representeren ook waar een depot voor staat. Bij het Vlaams Depotnetwerk onroerenderfgoeddepots vormen ze de basis voor de samenwerking. Voor een cultureel-erfgoedwerking zijn collectieprofielen en collectieplannen ingeburgerde instrumenten als basis voor de collectiewerking. In hoeverre zijn collectieprofielen en -plannen al het uithangbord voor de werking en worden deze gedeeld? Zijn depotprofielen en -plannen ook zinvolle instrumenten voor een cultureel-erfgoedwerking?

Deze sessie gaat dieper in op de rol die deze instrumenten kunnen spelen. We volgen ook het traject dat het depot Collectie Vlaamse Gemeenschap heeft afgelegd bij het uitwerken van een depotprofiel en -plan.

3. Depotkerken in Vlaanderen (inspiratiesessie)

Toelichting door PARCUM (Ellen Descamps)

presentatie PARCUM

Op basis van pilootcases werd in 2020-2021 onderzoek gevoerd naar de (lokale) mogelijkheden voor het inrichten van een erfgoeddepot in een parochiekerk. Het project werd binnen het Cultureelerfgoeddecreet ondersteund en resulteert in een onderzoeksrapport en een handelingskader. 

Het onderzoek, de resultaten en praktijkervaringen worden toegelicht tijdens deze sessie, met aansluitend ruimte voor vragen en uitwisselen van ervaringen. Het onderzoek focuste op een depotfunctie voor religieus erfgoed. Ook andere soorten erfgoed kunnen in her- of nevenbestemde kerkgebouwen een onderdak vinden. In Vlaanderen zijn er enkele voorbeeldcases in ontwikkeling.

4. Resilient storage (inspiratiesessie)

Toelichting door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (Estelle De Bruyn en Annelies Cosaert) en KU Leuven (Geert Bauwens).

presentatie

Het KIK en de KU Leuven ontwikkelen binnen het project Resilient Storage een nieuwe methode om de energie-efficiëntie van klimaatsystemen in de musea te optimaliseren. Het Departement Cultuur, Jeugd en Media ondersteunt dit onderzoeksproject en onder meer FARO is betrokken als kennispartner.

Door hun hoge energieverbruik betekenen de klimaatsystemen een grote financiële kost voor musea. Het project Resilient Storage streeft ernaar de Belgische collecties beter te bewaren en hun ecologische voetafdruk te verminderen. Door op korte termijn gericht in te grijpen op het klimaatsysteem en infrastructuur, verbetert het bewaarklimaat en vermindert het energiegebruik en de bijhorende energiekosten.

De methode wordt uitgetest in twee Belgische musea (Belgisch Stripcentrum en FeliXart Museum). Het project Resilient Storage is niet enkele relevant voor musea. Het heeft het potentieel om het bewaarklimaat in heel wat collectiebeherende instellingen zuiniger en koolstofarmer te realiseren.

5. Zoektocht naar gezamenlijke oplossingen vanuit een stedelijke dynamiek (inspiratiesessie)

Toelichting door de stad Gent (Sarah Catrysse en Annelies De Mey) en Erfgoedlabo Leuven (Jan De Maeyer).

presentatie Erfgoedlabo Leuven - presentatie Stad Gent

De tijd dat elke collectiebeheerder een depot in eigen huis heeft, behoort langzaam tot het verleden. Vanuit een stedelijke dynamiek wordt al langer gezocht naar gezamenlijke oplossingen voor het beheren van de eigen stedelijke collecties en zelfs ruimer, voor de collecties van organisaties op het grondgebied, in een gemeenschappelijke depotinfrastructuur. Die zoektocht is niet eenvoudig en neemt vaak veel tijd in beslag. Tijdens deze sessie delen de centrumsteden Leuven en Gent hun ervaringen over hun zoektocht.