Uitgangspunten, instrumenten en uitdagingen

Cultureel-erfgoedbeleid en de principes van cultureel-erfgoedwerking

Beleidsinstrumenten

Cultureel-erfgoedbeleid: deel van een groter geheel

Uitdagingen voor het beleid 

De Vlaamse overheid voert een duurzaam en dynamisch beleid waarbij ze investeert in cultureel erfgoed en cultureel-erfgoedwerking. Op die manier wil ze garant staan voor een kwaliteitsvolle cultureel-erfgoedwerking en voor de beschikbaarheid van het culturele erfgoed voor de samenleving. Met een aantal wettelijke kaders en instrumenten zorgt de overheid ervoor dat cultureel erfgoed een plaats en betekenis heeft in Vlaanderen - in en voor de samenleving - én kan worden doorgegeven aan de volgende generaties.

Bij het uittekenen en uitvoeren van het cultureel-erfgoedbeleid streeft de overheid ernaar de principes van cultureel-erfgoedwerking maximaal toe te passen. Het gaat om:

• de basistaken:
  • herkennen en verzamelen van cultureel erfgoed;
  • behouden en borgen van cultureel erfgoed;
  • onderzoeken van cultureel erfgoed;
  • presenteren van en toeleiden naar cultureel erfgoed;
  • participatie aan cultureel erfgoed stimuleren;
• deontologische regels, kwaliteitsnormen en standaarden die worden toegepast door het werkveld;
• principes als duurzaamheid, betrouwbaarheid, meerstemmigheid, toegankelijkheid en participatie. 

De Vlaamse overheid ondersteunt een cultureel-erfgoednetwerk van musea, culturele archiefinstellingen, erfgoedbibliotheken, dienstverlenende cultureel-erfgoedorganisaties, cultureel-erfgoedgemeenschappen, enzovoort. Daarvoor voorziet ze een aantal wettelijke kaders en instrumenten die een toekomstgerichte én vernieuwende cultureel-erfgoedwerking mogelijk maken. Zo zet de Vlaamse overheid in op:

• het ondersteunen van cultureel-erfgoedorganisaties via het Cultureelerfgoeddecreet;
• het beschermen van topstukken via het Topstukkendecreet; 
• het borgen van immaterieel erfgoed via het reglement Inventaris Vlaanderen;
• het ondersteunen van het doorgeven van vakmanschap via het reglement Beurzen voor het doorgeven van vakmanschap; 
• eigen instellingen en de Collectie van de Vlaamse Gemeenschap;
• het afleveren van vergunningen en attesten voor cultuurgoederen;
• het aanbieden van twee digitale platformen voor collectieregistratie en beheer met daarbij horende ondersteuning;
• het opnemen van een regierol voor digitale transformatie en een regierol voor een afgestemd depotbelei;
• de Inbetalinggeving van cultuurgoederen ter voldoening van de erfbelasting (zie Topstukkendecreet). 

Steden en gemeenten

Het cultureel-erfgoedbeleid is nauw verwant met het beleid van andere Vlaamse culturele sectoren en andere Vlaamse bevoegdheden. Maar het is geen louter Vlaamse aangelegenheid. In het complementaire beleid spelen ook de steden en gemeenten een belangrijke rol bij de ondersteuning van de cultureel-erfgoedsector.

Ze dragen de hoofdverantwoordelijkheid als eigenaar van belangrijke collecties, maar ook als inrichtende macht, oprichter of beheerder van de meeste collectiebeherende organisaties. Tegelijkertijd investeren ze in kennis en expertise, initiatieven, verenigingen en vrijwilligers die zich inzetten voor cultureel-erfgoedwerking.

• De steden, gemeenten en de Vlaamse Gemeenschapscommissie worden betrokken bij de opmaak van de strategische visienota cultureel erfgoed.
• Ze worden gehoord na de beoordelingsprocedure over werkingssubsidies aan cultureel-erfgoedorganisaties op hun grondgebied.
• Ze worden betrokken bij het sluiten van een beheersovereenkomst met de cultureel-erfgoedorganisaties die aangeduid werden als ‘cultureel-erfgoedinstelling’ en die gevestigd zijn op hun grondgebied.

Internationale afspraken

Het cultureel-erfgoedbeleid houdt ook rekening met internationale afspraken en beleidskaders, tendensen en standaarden. Vlaanderen heeft voor bepaalde bevoegdheden ook verplichtingen als verdragspartner.  

Het Vlaamse cultureel-erfgoedbeleid is afhankelijk van principes en verdragen van internationale instellingen, zoals de Raad van Europa of UNESCO, en van het beleid van de Europese Unie. 

De Vlaamse overheid waakt erover dat de beleidslijnen kwaliteitsvol ingevuld worden en dat de instrumenten het gewenste effect bereiken. Waar nodig grijpt ze in om het instrumentarium te evalueren en bij te stellen.

Er zijn de stijgende verwachtingen van de samenleving. Hoe spelen instellingen, organisaties en overheden in op:

• demografische evoluties en (super)-diversiteit;
• glokalisering;
• individualisering en nieuwe gemeenschapsvorming;
• netwerksamenleving;
• duurzame ontwikkeling;
• e-cultuur en digitalisering;
• vermarkting.

De bestuurlijke context in Vlaanderen is in beweging. Steden en gemeenten vragen – en krijgen – meer bevoegdheden en autonomie. Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden worden herbekeken in het kader van regiovorming.

Bovendien staan het huidige cultureel-erfgoedbeleid en -veld voor heel wat uitdagingen, zoals:

• de huidige versnippering (deelsectoren, complementair beleid, bescherming, …);
• de jarenlange onderfinanciering, waardoor de basiswerking van veel organisaties in het gedrang komt en grote achterstanden moeizaam weggewerkt worden;
• de vraagstukken rond (her)gebruik van erfgoed in andere domeinen (kunsten, toerisme, onderwijs, wetenschap en innovatie, enz.);
• de digitale ontwikkelingen en mogelijkheden voor de zorg voor en ontsluiting van cultureel erfgoed;
• een ethisch verantwoorde erfgoedpraktijk (restitutie, koloniaal erfgoed, enz.).

Wat is vandaag dé uitdaging? Keuzes maken die ontwikkelingen en verantwoordelijkheden op lange termijn en ten aanzien van internationale verdragen niet in de weg staan.