Strategische visienota
Wat
In de Strategische Visienota Cultureel Erfgoed bepaalt de Vlaams minister van Cultuur prioriteiten voor het cultureel-erfgoedbeleid. De visienota bouwt verder op het Vlaamse Regeerakkoord en de beleidsnota Cultuur.
De Strategische Visienota is een belangrijk instrument voor de cultureel-erfgoedsector. In de visienota formuleert de minister aandachtspunten voor de beoordeling van aanvragen voor werkingssubsidies en projectsubsidies binnen het Cultureelerfgoeddecreet.
Momenteel is de Visienota 2021 van kracht. Uiterlijk 1 april 2026 presenteert de Vlaams minister van Cultuur een nieuwe Visienota aan het Vlaams Parlement. De nieuwe visienota geldt voor aanvragen van project- en werkingssubsidies ingediend na 1 april 2026.
Voorbereiding nieuwe Strategische Visienota Cultureel Erfgoed
Het departement start in het najaar 2024 een traject voor de voorbereiding van de Strategische Visienota Cultureel Erfgoed.
In een eerste fase analyseren we, in samenspraak met experts en de sector, de uitdagingen en mogelijkheden. We bundelen alle expertise binnen het departement en werken samen met verschillende partners:
- FARO,
- Adviescommissie cultureel erfgoed,
- Topstukkenraad,
- Commissie Immaterieel Erfgoed.
Net zoals bij het traject in 2020, gaan we in dialoog met de sector. We overleggen met andere beleidsdomeinen en houden rekening met lopende trajecten en ontwikkelingen die impact hebben op de cultureel-erfgoedwerking. Zo streeft het departement naar een gedragen analyse die de minister helpt bij het bepalen van prioriteiten.
In het najaar van 2025 start een tweede fase. Dan werken we samen met het kabinet een aanpak uit om prioriteiten vast te leggen en de visienota te schrijven. Het is de minister die de uiteindelijke beslissingen neemt over de inhoud van de visienota.
Op 1 april 2025 presenteert de minister haar Strategische Visienota cultureel erfgoed aan het Vlaams parlement. Op datzelfde moment presenteert ze ook haar Strategische Visienota Kunsten. Team Cultureel Erfgoed en team Kunsten zetten hun schouders onder de voorbereidende trajecten en stemmen maximaal af.
Participatief traject met de sector
Ter voorbereiding van de nieuwe Strategische Visienota Cultureel Erfgoed organiseren we overleg met de verschillende deelsectoren. We verdiepen de analyses verder op thematische overlegmomenten.
- De overlegmomenten met de deelsectoren plannen we vanaf mei 2025. FARO neemt een faciliterende rol op bij de voorbereidingen en gesprekken met de deelsectoren. Het gaat om:
- erkende en ingedeelde musea,
- culturele archiefinstellingen,
- erfgoedbibliotheken,
- landelijke en bovenlokale dienstverleners,
- landelijke periodieke cultureel-erfgoedpublicaties.
- In de zomer en het vroege najaar 2025 volgen thematische overlegmomenten. Dan verdiepen we voor bepaalde thema’s (zoals digitale transformatie, diversiteit, ...) de gemaakte analyses.
- Op het einde van het participatieve traject plannen we een finale terugkoppeling met vertegenwoordigers uit de sector.
Verdere communicatie over de timing en concrete aanpak van deze overlegmomenten volgt, in overleg met FARO en Overleg Cultureel Erfgoed (OCE).
Visienota 2021
Op 1 april 2021 presenteerde de Vlaamse minister van Cultuur zijn Strategische Visienota Cultureel Erfgoed (2021) aan het Vlaams Parlement. In zijn visienota concretiseerde de minister zijn cultureel-erfgoedbeleid. Hij legde prioriteiten vast en gaf aandachtspunten voor het uitvoeren van het Cultureelerfgoeddecreet.
Het beantwoorden aan de aandachtspunten is een van de beoordelingscriteria voor zowel project- als werkingssubsidies. Die visienota en de aandachtspunten gelden voor aanvragen van project- en werkingssubsidies ingediend tot 1 april 2026.
Beleidsprioriteiten voor het cultureel erfgoedbeleid
Doelstellingen van het beleid:
- de dynamiek, de eigenheid en de uitstraling van het Vlaamse cultureel-erfgoedveld en de cultureel-erfgoedwerking waarborgen én stimuleren;
- de digitale transformatie aanmoedigen en versterken;
- de huidige en toekomstige generatie warm maken voor het rijke en diverse erfgoed in Vlaanderen.
Om de doelstellingen te concretiseren, formuleerde de minister acht beleidsprioriteiten:
- verdiepen van de kennis over cultureel erfgoed en cultureel-erfgoedwerking;
- inzet op een rijk en divers cultureel-erfgoedlandschap;
- erfgoedzorg centraal;
- aanmoedigen en versterken van de digitale transformatie;
- iedereen voor erfgoed – erfgoed voor iedereen;
- versterken van de zakelijke werking;
- stimuleren van de internationale cultureel-erfgoedwerking;
- afstemming met brede cultuurbeleid, andere beleidsdomeinen en bestuursniveaus.
Deze prioriteiten geven nadere bepaling aan de verschillende decretale criteria op basis waarvan aanvragen getoetst worden.
Aandachtspunten voor werkings- en projectsubsidies
Voor alle types subsidies is er in het Cultureelerfgoeddecreet een afzonderlijk criterium opgenomen omtrent ‘het beantwoorden aan de Strategische Visienota’. Dit criterium toetst specifieke aandachtspunten, waaraan de minister bijzonder belang hecht.
Volgende aandachtspunten gelden zowel voor werkings- als projectsubsidies en voor alle types organisaties, zowel bij de uitvoering van de functies als bij de ondersteuning van andere actoren hierbij:
| Inzet op een rijk en divers cultureel-erfgoedlandschap: samenwerking en netwerking – ook internationaal |
Het project/de werking besteedt prioritaire aandacht aan samenwerking en netwerken. Voor alle soorten werking gaat daarbij bijzondere aandacht naar:
Voor dienstverlenende organisaties gaat bijkomend bijzondere aandacht naar:
|
| Erfgoedzorg centraal |
Het project/de werking besteedt prioritaire aandacht aan zorg voor erfgoed. Voor alle soorten werking gaat daarbij bijzondere aandacht naar:
|
| Aanmoedigen en versterken van de digitale transformatie |
Het project/de werking gaat op een kwaliteitsvolle wijze aan de slag met digitale processen in het geheel van de werking. Het ontwikkelen van een realistische visie en strategie vanuit de structurele werking, is daarbij in de eerste plaats belangrijk. Ook projectaanvragen moeten gekaderd zijn binnen een dergelijke visie en strategie en tot stand komen in afstemming, en/of onder begeleiding van dienstverlenende spelers die de digitale transformatie van de sector ondersteunen. |
| Iedereen voor erfgoed, erfgoed voor iedereen |
Het project/de werking zet in op:
|
Het criterium met betrekking tot het beantwoorden aan de Strategische Visienota wordt samen met de andere criteria getoetst en bepaalt dus mee de globale beoordeling en eindscore van een aanvraag. Uiteraard wordt bij de concrete invulling rekening gehouden met de aard van de organisatie en, bij aanvragen voor werkingssubsidies, het indelingsniveau.
Voor de werkingssubsidies wordt de wijze waarop de aanvraag inzet op het geheel van de aandachtspunten getoetst, voor de projectsubsidies wordt het inzetten op één of meer van de geformuleerde aandachtspunten getoetst.
Gezien de aandachtspunten vaak de basistaken van de organisatie betreffen, geldt bij projectaanvragen dat duidelijk geargumenteerd moet worden waarom het project binnen de structurele werking niet gerealiseerd kan worden. De mate waarin de aanvraag inzet op de prioriteiten zal zeker bij de projectsubsidies ook in rekening gebracht worden bij de selectie van projecten en het bepalen van het subsidiebedrag, indien er onvoldoende budget is om alle positief beoordeelde aanvragen (volledig) te honoreren. Dit geldt enkel voor de vergelijking van projectaanvragen met een gelijke eindbeoordeling. Ook bij onvoldoende budget weegt de globale eindbeoordeling dus steeds sterker door dan het beantwoorden aan de prioriteiten.
Bespreking door commissie Cultuur
Op 6 mei 2021 vond in de commissie Cultuur van het Vlaams Parlement een hoorzitting over deze strategische visienota cultureel erfgoed plaats. Op 20 mei 2021 vond de bespreking van de visienota plaats.
Traject 2020
Het departement startte in 2020 een traject op voor de voorbereiding van een nieuwe strategische visienota. Dat verliep in verschillende stappen:
1. Het in kaart brengen van de uitdagingen voor de cultureel-erfgoedsector
We vertrokken van het beleidsadvies en de sectoranalyse, opgesteld door de Adviescommissie Cultureel Erfgoed en de voorzitters en ondervoorzitters van de beoordelingscommissies. Samen met FARO formuleerden we opmerkingen en aanvullingen op die teksten en stemden daarover af met de adviescommissie.
2. Terugkoppeling van de voorlopige bevindingen met de sector en belanghebbenden
We organiseerden overleg met:
- de erkende en gesubsidieerde organisaties (per deelsector en via thematisch overleg);
- andere beleidsdomeinen;
- actoren als Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.
De sectorale belangenbehartiger, Overleg Cultureel Erfgoed, was nauw betrokken bij de sectorale gesprekken. In samenspraak met hen organiseerden we een afsluitend overleg met vertegenwoordigers van de deelsectoren, om de bevindingen en de resterende knelpunten te bespreken. We hielden ook rekening met andere belangrijke trajecten en ontwikkelingen die impact hebben op de cultureel-erfgoedwerking, zoals de geplande optimalisatie van het Cultureelerfgoeddecreet.
De sector toonde zich doorheen het hele traject erg geëngageerd. Heel wat deelsectoren bezorgden ook bijkomende nota’s en analyses. De sector nam ook gemeenschappelijke standpunten in via de belangenbehartiger. Een uitgebreide analyse van de uitdagingen in de cultureel-erfgoedsector volgt later.
Op basis van de lacunes in de analyse beslisten we in het voorjaar 2020 om voor drie thema’s een samenwerkingsovereenkomst voor bijkomend onderzoek te sluiten met FARO. Het gaat om: depotuitdagingen, zes internationale tendensen, en meerstemmigheid, inclusie en diversiteit. Een verdere bekendmaking van het bijkomende onderzoek dat in samenwerking met FARO gebeurde, wordt nog bekeken.
3. Het eigenlijke schrijfproces en bepalen van prioriteiten
Op basis van de bevindingen in het doorlopen traject in 2020 volgde het bepalen van de prioriteiten voor de Strategische Visienota, gekoppeld aan het eigenlijke schrijfproces. Dat gebeurde in nauwe samenspraak tussen het departement en het kabinet Cultuur. Het Regeerakkoord 2019-2024 en de Beleidsnota Cultuur 2019-2024 speelden een cruciale rol bij het maken van keuzes en het leggen van accenten in de nieuwe Strategische Visienota Cultureel Erfgoed. Daarnaast bood de conceptnota van de Vlaamse Regering ‘Naar een duurzame cultureel-erfgoedwerking in Vlaanderen. Een langetermijnvisie voor cultureel erfgoed en cultureel-erfgoedwerking in Vlaanderen' (maart 2016) een referentiekader waaraan we de analyse van de uitdagingen en de beleidsaccenten konden toetsen.
Visienota 2017
Een eerste strategische visienota cultureel erfgoed verscheen in 2017.
Vier krachtlijnen stonden centraal:
- We versterken de collecties in Vlaanderen.
- We verbinden waar mogelijk ons roerend erfgoed (o.a. kunstwerken, manuscripten, werktuigen) en immaterieel erfgoed (o.a. tradities, gebruiken, vaardigheden, rituelen).
- We zetten in op meer samenwerking en afstemming gericht op meer slagkracht en minder versnippering in de Vlaamse cultureel-erfgoedsector.
- We mikken op een brede participatie en diversiteit.
De minister wilde samen met de lokale besturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie een gevarieerde aanwezigheid van cultureel erfgoed in Vlaanderen en Brussel waarborgen. Cultureel-erfgoedorganisaties, van lokaal tot internationaal niveau, zijn daarbij cruciaal. Ze werken duurzaam en kwaliteitsvol vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor het doorgeven van cultureel erfgoed. Collectiegericht denken – in de brede zin – staat centraal.