Complexe duurzaamheidsvraagstukken vragen om gepaste transitiestrategieën. We willen op basis van wat vandaag niet goed loopt een veranderingstraject opstellen zodat het in de toekomst beter kan gaan. Het is belangrijk om daarbij oog te hebben voor stakeholders op verschillende niveaus. Je moet niet alleen kijken naar wat je kan doen als individu, maar ook denken aan de rol van je opleiding, de hogeschool, politici, bedrijven, verenigingen enzovoort. Redeneren vanuit een realistische gedeelde verantwoordelijkheid geeft meer motivatie om effectief tot actie over te gaan. Die actie kan er ook in bestaan anderen te wijzen op hun verantwoordelijkheden.

De strategische competentie hangt sterk samen met de normatieve. Bij het ontwerpen van strategieën moet je rekening houden met diverse opvattingen en machtsverhoudingen tussen betrokkenen. Een aanpak vinden waar iedereen achter staat is niet altijd gemakkelijk.

Om een actieve rol te kunnen opnemen als burger in de samenleving – of als leraar in een schoolteam – moeten studenten leren om collectief strategieën te ontwikkelen met het oog op een duurzame oplossing van een probleem. De strategische competentie omvat zowel het opzetten, als het implementeren en bijsturen van acties voor verandering.

Studenten kunnen veel leren uit strategieën die nuttig zijn gebleken in andere situaties. Je kan hen in groepen (liefst interdisciplinair en zelfs met buitenschoolse stakeholders erbij) creatief laten nadenken over oplossingen voor een uitdaging. Dit kan via een brainstorm over (fictieve) casussen, die leidt tot een veranderingsstrategie op papier. Een voorbeeld is het uitwerken van een strategie voor meer leerlingeninspraak op school, of het uitwerken van een nieuw beleid voor duurzame en gezonde voeding voor het studentenrestaurant. Ontwerpmethodieken zoals design thinking zijn zeer geschikt om de strategische competentie van studenten aan te wakkeren.

Vaak wordt de strategische competentie uitgebreid met een ‘actiecomponent’. In dat geval gaat men ervan uit dat de rol van studenten en ‘het onderwijs’ niet beperkt mag blijven tot het bedenken van strategieën, maar dat ze ook moeten bijdragen aan de uitvoering ervan. Opleidingsonderdelen als de bachelor- of graduaatsproef, stages, living labs en maatschappelijke engagementen of community service learning bieden veel aanknopingspunten voor zo’n actiecomponent. Hoe meer dergelijke vakken vertrekken vanuit lokale en authentieke vragen, hoe meer kansen er zijn voor studenten om hun strategische competentie om te zetten in actiecompetentie.

Ook de actualiteit kan een vertrekpunt zijn om te werken aan de strategische en actiecompetentie. Oorlogen, zoals de huidige conflicten tussen Israël en Palestina of tussen Rusland en Oekraïne, en natuurrampen, zoals de grote overstromingen in Wallonië of de aardbeving in Turkije enkele jaren geleden, leiden vaak tot het verlangen bij studenten om in actie te komen en hulp te bieden. Dergelijke spontane acties zijn niet bewust opgezet vanuit het idee van duurzaamheidseducatie, maar vormen wel een ideale opstap ernaartoe.

Het is niet altijd mogelijk om studenten echt tot actie te laten komen. Soms zijn er organisatorische en praktische bezwaren, soms is er geen tijd. Toch is het een meerwaarde als je binnen je vak of opleiding kansen voorziet voor studenten om effectief aan de slag te gaan met de strategieën die ze hebben ontwikkeld. Dit is heel goed voor hun motivatie.

Specifiek voor de strategische competentie zou je de volgende doelstellingen kunnen formuleren:

• De student kan voorstellen geven voor acties die gericht zijn op het oplossen van een duurzaamheidsuitdaging;
• De student kan voor een gekozen actie een strategie uitwerken die gesteund wordt door alle betrokkenen;
• De student kan samen met anderen komen tot een taakverdeling om een strategie te realiseren;
• De student kan acties opzetten voor duurzame ontwikkeling, gericht op een lokaal relevante casus.