Onderzoek en publicaties Cultuur en Economie

Op deze pagina vind je een overzicht van de meest recente onderzoeksprojecten rond cultuur en economie. Oudere publicaties kun je opzoeken op de publicatiedatabank van de Vlaamse overheid.

Wil je meer weten over ander cultuuronderzoek? Neem dan ook een kijkje in de rubriek 'Onderzoek en publicaties'.

• Beleidsevaluatie subsidielijn 'Innovatieve partnerprojecten' (2024)
• Landschapsverkenning van samenwerkingen cultuur, innovatie en wetenschap (2023)
• Culture and the creative economy in Flanders, Belgium (2023)
• Analyse van het Innovatiemechanisme (2022)
• Loont passie? (2021)
• Zo man, zo vrouw? (2018)
• Wie heeft het gemaakt? (2018)
• Loont passie? (2016)
• Acteurs in de spotlight (2014) 

In 2024 werd een beleidsevaluatie uitgevoerd van de experimentele subsidielijn 'innovatieve partnerprojecten'. Dat is een subsidielijn die innovatie via cross-sectorale samenwerking wil verhogen en aanvullende financiering wil bieden aan culturele organisaties. Ze ontstond als deel van de conceptnota ‘Een langetermijnvisie voor aanvullende financiering en ondernemerschap in de Vlaamse cultuursector’ in 2017. In 2019 werd de subsidielijn verankerd in het Verzameldecreet. De evaluatie, uitgevoerd door Idea Consult, moest de relevantie en effectiviteit van de subsidielijn in het veranderde culturele landschap onderzoeken. De bevindingen tonen aan dat de brede doelen van de subsidielijn (innovatie en cross-sectorale samenwerking) vaak voor verwarring zorgen en dat er nog steeds drempels bestaan voor cultuurorganisaties om samen te werken met andere sectoren. Ondanks de positieve ervaringen van deelnemers, blijkt het huidige instrument onvoldoende impact te hebben op de bredere sector. Ideeën voor de toekomst zijn onder andere het splitsen van de subsidie in twee trajecten: een voor het verkennen van partnerschappen en een voor innovatie. In 2025 gaat het Departement Cultuur, Jeugd en Media aan de slag met een hervormingsplan op basis van deze aanbevelingen.

Steeds meer vinden wetenschappers, technologen, bedrijven en kunstenaars, cultuurwerkers en creatieve professionals elkaar in innovatieve projecten. Samenwerkingen op het snijvlak tussen wetenschap, cultuur en innovatie kunnen nieuwe perspectieven bieden om belangrijke (maatschappelijke) kwesties te benaderen. Dit onderzoek schetst het huidige landschap waar cultuur, innovatie en wetenschap samenwerken. Het gaat na welke huidige initiatieven zich momenteel reeds richten op de intersectie van kunst, cultuur, wetenschap en innovatie, welke relevante programma’s er zich op EU-niveau bevinden en hoe die zich verhouden tot dit Vlaamse landschap. Er worden voorbeelden gegeven van inspirerende initiatieven in andere EU-lidstaten om deze samenwerking te bevorderen. Daarnaast wordt er ook gekeken welke randvoorwaarden er nodig zijn om deze samenwerking ten volle te laten floreren: welke barrières, stimulansen en nog onbenutte kansen bestaan er in het huidige landschap? Ook wordt er nagegaan welke rol de Vlaamse overheid kan spelen in het creëren of versterken van de randvoorwaarden voor de culturele en creatieve sectoren om zich te positioneren in een context van interdisciplinaire en multi-stakeholder innovatie. Ten slotte formuleert het onderzoek concrete beleidsaanbevelingen.

De culturele en creatieve sectoren zijn een belangrijke motor voor lokale ontwikkeling, zowel direct door het creëren van banen en welvaart als indirect door het stimuleren van innovatie in de hele economie. Naast hun economische impact hebben ze ook een belangrijke sociale impact. Deze sectoren ondersteunen gezondheid en welzijn maar bevorderen ook sociale integratie en het lokale sociale kapitaal. De OESO publiceerde in 2023 een studie waarbij ze de economische parameters van de culturele en creatieve sectoren in Vlaanderen en Brussel in kaart brengt. De nadruk ligt op trends in tewerkstelling, toegevoegde waarde, ondernemerschap en financiering. In een apart hoofdstuk wordt het Vlaamse museumbeleid onder de loep genomen. Dit is een 'Local Economic and Employment Development (LEED) Programme Paper', waarbij de OESO analyses en aanbevelingen formuleert om de regio te ondersteunen bij het verder uitbouwen van haar culturele en creatieve ecosysteem. De methodiek van de OESO maakt het mogelijk om data te vergelijken met andere EU-landen en regio’s.

Het Innovatiemechanisme was een innovatiesubsidie die de Vlaamse culturele en creatieve sectoren zeer bewust liet nadenken over wat innovatie voor hen kan betekenen. De nadruk lag daarbij voornamelijk op strategie en reflectie over hun toekomst, ambities en doelen. We onderzochten ook hun huidige manier van werken en hoe innovatie kan bijdragen tot een verbeterde dagelijkse werking die de culturele en creatieve praktijk ondersteunt. De aanvragers legden nieuwe linken en bespraken potentiële samenwerkingen. In totaal werd aan meer dan 700 individuen en aan meer dan 350 organisaties een subsidie toegekend. Het totaalbudget van 5 miljoen euro werd helemaal besteed. Nog interessanter is de schat aan vooral kwalitatieve data die het Innovatiemechanisme opgeleverd heeft via de zelfevaluatietool en via de verantwoording. 

Het onderzoek ‘Loont Passie? 2021’ volgt op het gelijknamige onderzoek uit 2016 en bestudeert de sociaaleconomische positie van de creatieve professionelen in Vlaanderen. Via een online enquête en diverse focusgroepen werd ook ditmaal gepolst naar het sociaal-demografische profiel van creatieve professionals, hun diverse activiteiten, de inkomsten, beroepskosten, arbeidstevredenheid en noden tot ondersteuning. Het staat nog altijd buiten kijf dat de creatieve professional zich uiterst flexibel organiseert en naar diverse inkomstenbronnen zoekt. De coronapandemie maakte deze processen fysiek en mentaal lastiger. Desondanks deze moeilijke periode en dankzij allerlei steunmaatregelen overwint wel nog altijd de wil en de overtuiging om te blijven creëren.

Binnen de loopbanen in de culturele en creatieve sectoren heerst er nog steeds een ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Het onderzoek 'Zo man, zo vrouw? Gender en de creatieve sector in Vlaanderen' geeft een duidelijk zicht op die problematiek. Uit het onderzoek blijkt dat er feitelijke verschillen zijn tussen mannelijke en vrouwelijke kunstenaars. Vrouwen combineren vaak meerdere jobs omdat ze minder inkomsten halen uit hun artistieke praktijk. Daarnaast zijn er ook effectieve loonverschillen die lijken te wijzen op een proces van cumulatieve achterstelling. Vrouwelijke kunstenaars geven dan ook aan minder tevreden te zijn met de extrinsieke kwaliteiten van het werk. 

In 2018 werd gepeild naar de sociaaleconomische condities van architecten en designers. In het onderzoek kwam naar boven dat zij gepassioneerd zijn door hun beroep. De toenemende administratieve lasten, groeiende verantwoordelijkheden, lange uren en financiële onzekerheid drukken echter een sterke stempel op de jobtevredenheid van designers en nog meer op die van architecten.

Om een grotere groep van creatieve professionals in kaart te brengen, werd in een vervolgonderzoek gepeild naar de socio-economische positie van regisseurs en scenaristen, beeldend kunstenaars, auteurs, muzikanten en podiumkunstenaars. Dit resulteerde in het onderzoek 'Loont passie? Een onderzoek naar de sociaal-economische positie van professionele kunstenaars in Vlaanderen' (2016). Het onderzoek toonde aan dat kunstenaars bijzonder tevreden zijn over de inhoudelijke kenmerken van hun job, maar dat de passie voor hun werk hen kwetsbaar maakt. In het systeem van projectmatig of flexwerk blijkt het moeilijk om een zeker en voldoende hoog inkomen op te bouwen. Hoewel kunstenaars (net) meer dan de helft van hun tijd aan artistiek werk besteden, zijn hun inkomsten voor minder dan de helft afkomstig uit die activiteiten. 

Een eerste onderzoek 'Acteurs in de spotlight. Onderzoek naar de inkomens en de sociaaleconomische positie van professionele Vlaamse acteurs' (2014), uitgevoerd door de CuDOS-Vakgroep Sociologie van de Universiteit Gent, zoomde in op de Vlaamse acteurs. Uit het onderzoek blijkt dat veel acteurs met een laag inkomen kampen en dat de grote werkonzekerheid voor een extra financiële druk zorgt. Velen slagen er niet in hun loopbaan voldoende uit te bouwen om ervan te leven en haken voortijdig af. De acteurs slagen er ook zelden in om een reserve aan te leggen om stillere periodes te overbruggen. De werkloosheidssteun is hierin vaak een noodgedwongen tijdelijke toevlucht. De freelance-acteur wordt vaak gedwongen om via een verloningskantoor (SBK) te werken, en draait daardoor op voor extra kosten.