Onderzoek en publicaties Digitale Transformatie

Op deze pagina vind je een overzicht van de meest recente onderzoeksprojecten rond Digitale Cultuur. Oudere publicaties kun je opzoeken op de publicatiedatabank van de Vlaamse overheid.

Wil je meer weten over ander cultuuronderzoek? Neem dan ook een kijkje in de rubriek 'Onderzoek en publicaties'.

• Onderzoek naar een governancestructuur voor OSLO-standaarden
• Een multi-governancestructuur voor de digitale transitie van de cultuursector
• Doelgericht digitaal transformeren
• Een digitale basisinfrastructuur voor de duurzame omgang met digitale collecties: eindrapport businesscase
• Pre-analyse digitale transformatie van de cultuursector
• Onderzoek naar een optimaal instrumentarium in functie van de digitale transformatie van de cultuursector
• Data-driven marketing en benchmarking in de culturele sector
• Onderzoek naar de noden op het vlak van (her)gebruik van digitale culturele content

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media streeft een datagedreven beleid na. Om dat te realiseren, is het cruciaal om aandacht te besteden aan gestandaardiseerde data-uitwisseling. Dat biedt niet enkel een meerwaarde voor het departement zelf, maar ook voor de culturele sector en de jeugd- en mediasector. Om de uitwisseling te realiseren zet het departement stevig in op het gebruik van OSLO-standaarden.

OSLO (Open Standaarden voor Linkende Organisaties) ontwikkelt en publiceert open standaarden in co-creatie met publieke en private partners. Standaardisering is niet alleen een technische aangelegenheid, maar omvat ook uitdagingen zoals het moeilijk verlopen van de vertaalslag, het gebrek aan duidelijke volgende stappen vanuit het proces en methode en de onoverzichtelijkheid van de backlog aan issues door de hoeveelheid standaarden. 

Dit onderzoek identificeert de stappen die nodig zijn om een visie rond de standaarden op een co-creatieve manier te implementeren. Het is essentieel om zoveel mogelijk stakeholders mee te betrekken in het opzetten van de governance en te focussen op de opportuniteiten.

Voor een succesvolle gegevensuitwisseling is een strategie per datastandaard nodig, opgezet als samenwerking tussen ons departement en de sector. Flexibel beheer en communicatie zijn essentieel voor een brede adoptie.

Ons departement heeft een leidende rol, maar samenwerking met andere belanghebbenden in de bredere sector is cruciaal voor succes. Het is belangrijk om de uitgewerkte governancestructuur regelmatig te evalueren op een onafhankelijke en objectieve manier.

Dit project is geen eindpunt. Met de studie als leidraad nemen het Departement Cultuur, Jeugd en Media, de sector en Digitaal Vlaanderen actie om het beheer, de implementatie en adoptie verder vorm en invulling te geven.

In het kader van de Vlaamse Brede Heroverweging kreeg IDEA Consult de opdracht om een multi-governancestructuur uit te werken die (de uitvoering van) een structureel transitiebeleid rond digitale transformatie van de cultuursector verzekert en de nodige samenwerking tussen stakeholders garandeert. De inzichten uit dit rapport worden meegenomen in de verdere beleidsontwikkeling.

De digitalisering van de cultuursector is een van de aandachtspunten in het Vlaamse Regeerakkoord 2019-2024. Vanuit het relanceplan werd oorspronkelijk een project met de werktitel ‘Ticketing- en reservatiesysteem’ naar voren geschoven als prioritair uit te werken. Vervolgens voerde Digitaal Vlaanderen een pre-analyse traject uit. Daarin werd een strategisch kader voor de digitalisering van de cultuursector vooropgesteld.

Cultuurparticipatie verhogen

Het programma 'Doelgericht Digitaal Transformeren werd naar voren geschoven als een concreet project in de operationalisering van deze strategische visie waarbij we de cultuurparticipatie willen verhogen door de brede waaier van het culturele aanbod te verbinden met geïnteresseerde cultuurparticipanten en een impuls geven aan een data-gedreven beleid op basis van gegevensontsluiting via standaarden. Het project stimuleert op deze manier de digitale innovatie door middel van samenwerking en verbreding.

Verder worden open innovatie en marktbetrokkenheid gestimuleerd. Verschillende organisaties kunnen in het uitwisselingsnetwerk verenigd worden: o.a. organisaties die het culturele aanbod kenbaar maken, actoren die zich met publieksonderzoek en participatie bezighouden, en de beleidsmonitoring. De culturele beleving wordt op een nieuwe manier georganiseerd waarbij vraag en aanbod worden verbonden. Uitbreiding naar andere sectoren zoals private en toeristische organisaties kan een verdere impuls zijn voor innovatie. Een open ecosysteem ondersteunt de ambitie om de gebruikerservaring te verbeteren.

Nood aan een inhaalbeweging

Om een geavanceerde en gebruikersgerichte dienstverlening op te zetten (geïntegreerde diensten, cross selling, etc.) moet de cultuursector een inhaalslag maken. Het programma doelgericht digitaal transformeren wil dit kader mee helpen ontwikkelen.  Deze aanpak zorgt ervoor dat de marktbetrokkenheid kan verhogen en er op die manier producten ontwikkeld kunnen worden die de cultuurparticipant ten goede komen of die het mogelijk maken om moeilijk te bereiken doelgroepen te bereiken.

Na afronding van de business case Doelgericht Digitaal Transformeren dit voorjaar en de goedkeuring in juli 2021 door de Vlaamse Regering, worden de volgende fases opgestart. We leggen de fundamenten voor de verdere implementatie door de functionele en technische analyse van de omgeving verder uit te werken. Een technisch ontwerp van het uitwisselingsplatform met de verschillende bouwblokken zal richting geven aan de latere ontwikkelingen.

Er is nood aan standaardisatie zowel voor data en datastromen als voor interne processen en integratie van tools. Daarom wordt, onder begeleiding van Digitaal Vlaanderen, een OSLO-traject opgestart om de semantische informatiestandaarden binnen de sector te bepalen wat de interoperabiliteit van data binnen de sector zal versterken. 

Om de digitale transformatie in de cultureel-erfgoedsector te realiseren, neemt de Vlaamse overheid een regierol op en werkt ze aan een strategisch beleid over de grenzen van deelsectoren en specifieke doelgroepen heen. In een eerste stap voerden Digitaal Vlaanderen en het Departement Cultuur, Jeugd en Media een businesscase uit. Dat eindrapport is nu af. Het reikt naast oplossingen ook de randvoorwaarden aan die nodig zijn om stappen vooruit te zetten.

Achtergrond

In zijn strategische visienota cultureel erfgoed (2021) gaf minister-president Jan Jambon aan dat hij de digitale transformatie van de cultureel-erfgoedsector vanuit een netwerkmodel wil versterken.

"In het kader van het relanceplan Vlaamse Veerkracht werd een stappenplan uitgewerkt om te groeien naar een dergelijk netwerkmodel. Deze oefening gebeurt in een bredere samenwerking tussen het departement en Digitaal Vlaanderen. Het is de bedoeling om een gedeelde dienstverlening voor individuele organisaties te ondersteunen, en zo te zorgen voor schaalvoordelen. Het gebruik van uitwisselingsstandaarden in functie van een datagedreven beleid staat daarbij nadrukkelijk voorop."

Strategische visienota cultureel erfgoed, p. 31

Businesscase

Het cultureel-erfgoedlandschap is op het vlak van zijn digitale werking gefragmenteerd en bestaat uit vele actoren. Daarom wil deze businesscase initiatieven identificeren die de samenwerking via een netwerkmodel faciliteren. Die initiatieven leggen dan samen de fundamenten van een basisinfrastructuur die ervoor moet zorgen dat digitale content van en over cultureel erfgoed zodanig wordt aangemaakt, beheerd en bewaard dat ze leidt tot een vlot en duurzaam hergebruik. Via een co-creatief traject namen ruim 100 organisaties uit de cultureel-erfgoedsector deel aan interviews, workshops en een focusdag en formuleerden ze mogelijke oplossingen.

Hoe ziet die ‘basisinfrastructuur’ eruit?

Het rapport introduceert het concept ‘basisinfrastructuur’ als een geheel van gedeelde bouwstenen die herbruikbaar zijn en interoperabiliteit nastreven. Daarom ligt de focus op open (sector)bouwstenen die bedoeld zijn om schaalbare oplossingen aan te bieden ter ondersteuning van de bredere sector. Diverse organisaties kunnen de bouwstenen vormgeven en gebruiken. De term ‘basisinfrastructuur’ betreft echter niet alleen de technologie en de architectuur die nodig zijn om de processen te ondersteunen, maar bevat ook een organisatorische, financiële, juridische en inhoudelijke component. Om de basisinfrastructuur vorm te geven en duurzaam in de lucht te houden, is er immers ook nood aan een degelijk organisatorisch kader. Daarnaast moeten de nodige budgetten voor een langere duur centraal beschikbaar zijn zodat de duurzame exploitatie en de doorontwikkelingen mogelijk zijn.

Toekomstvisie op een publieksgerichte digitale ontsluiting van collecties

De geformuleerde oplossingen schetsen een toekomstvisie op een publieksgerichte digitale ontsluiting van collecties. Naast het uitwerken van technische oplossingen om via onder andere crowdsourcing, artificiële intelligentie, internationale en lokale databronnen te komen tot het verrijken van gestandaardiseerde digitale collectiedata, is er ook nood aan oplossingen om de digitale maturiteit binnen de cultureel-erfgoedsector te versterken. Daarnaast werd er binnen de businesscase ook aandacht besteed aan een oplossing voor het beheer van rechten en licenties om het hergebruik en de ontsluiting van collectiedata vlot en duurzaam te laten verlopen.

Het begin voor nieuwe trajecten

Het eindrapport, alsook de erin voorgestelde oplossingen, is geen eindpunt, maar net een startpunt voor nieuwe trajecten. Elke voorgestelde oplossing behoeft nog verdere analyse en een gepast budget en planning. Het document geeft richting aan de visie van het Departement Cultuur, Jeugd en Media als regisseur van het ecosysteem en maakt duidelijk met welke oplossingen en onder welke voorwaarden dit gerealiseerd kan worden.

Digitaal Vlaanderen voerde op vraag van het departement een pre-analyse uit om het algemene kader waarin de digitale transformatie van de cultuursector dient te gebeuren te consolideren. Het digitale tijdperk stelt de cultuursector voor een aantal uitdagingen die het noodzakelijk maken om te evolueren vanuit de historisch gegroeide verkokering naar een netwerkmodel over sectoren en doelgroepen heen. Om doelstellingen te realiseren is een algemene strategie noodzakelijk waarin zowel het beleidsinstrumentarium, de samenwerkingsmodellen, het ecosysteem als de 'technische ondersteuning via basisinfrastructuur' en het opzetten van coöperatieve dienstverleningsmodellen op elkaar moeten worden afgestemd. 

In opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media hield IDEA Consult het bestaande beleidsinstrumentarium kritisch tegen het licht en verkende pistes om tot een meer optimale en toekomstgerichte stimulering van de digitale transformatie te komen. Voor deze analyse werd gebruik gemaakt van een analytisch kader uit de transitietheorie: de x-curve van transitie. Dit kader beschrijft niet enkel de verschillende fasen in een transitie, maar biedt ook een kader om te reflecteren over een beleidsinstrumentarium dat optimaal sturing geeft aan transitieprocessen. Op basis hiervan werden 14 uitdagingen geïdentificeerd waarmee het huidige beleidsinstrumentarium kampt en waar groeikansen zitten voor optimalisatie.

Hoe kunnen we cultuurorganisaties stimuleren om aan de hand van digitale technologieën hun interne processen efficiënter te maken? Het Departement Cultuur, Jeugd en Media gaf aan Publiq, Makame en Ideaconsult de opdracht om daarover een onderzoek te voeren. Het onderzoek kadert in de visienota ‘Een Vlaams cultuurbeleid in het digitale tijdperk’.

Uit het onderzoek blijkt dat de cultuursector verdere ondersteuning nodig heeft voor een digitale transformatie vanuit een holistisch perspectief. De onderzoekers doen drie aanbevelingen die op korte termijn tot een digitale inhaaloperatie kunnen leiden en leggen eveneens een langetermijnvisie voor.

Aanbevelingen op korte termijn

Er zijn drie stappen nodig om op korte termijn een inhaaloperatie in de digitale transformatie te kunnen realiseren. Die zouden ook een voedingsbodem voor verdere innovatie kunnen zijn. De drie aanbevelingen vereisen evenwel dat er een duidelijke rolverdeling is tussen de verschillende bovenbouwspelers en het Departement Cultuur, Jeugd en Media.

1. Aligneren van de verschillende onderzoeken en projecten met betrekking tot digitalisering (al dan niet opgestart door of in samenwerking met het Departement Cultuur, Jeugd en Media). Conclusies, aanbevelingen en activiteiten uit die onderzoeken en projecten moeten worden samengelegd en op elkaar afgestemd. 
2. Via pilootprojecten de krachten binnen de cultuursector voor een digitale transformatie bundelen. Dit onderzoek levert heel wat materiaal op waarmee pilootprojecten rond data-gedreven marketingstrategieën en -tools opgezet kunnen worden.
3. Collectieve kennisdeling stimuleren. De nodige (collectieve) kennisdeling kan via de transversale bovenbouwspelers en de sectorale steunpunten gebeuren, maar het is wenselijk dat hieraan ook aandacht wordt besteed in opleidingen zoals de master Cultuurmanagement (UA), Culturele Studies (KU Leuven), Leiderschap in Cultuur (UAMS en Universiteit Utrecht), de banaba Cultuurmanagement (UCLL) en andere richtingen. 

Aanbeveling op lange termijn

De uitdaging op langere termijn is het valoriseren van de verzamelde publieksgegevens binnen een strategie van publiekswerving, die naast een economische doelstelling (ticketverkoop) ook cultureel-maatschappelijke doelstellingen heeft (bv. nieuwe doelgroepen bereiken). 

In de vierde en laatste aanbeveling schetsen de onderzoekers daarom de mogelijkheid van een tool die relevante gegevens aggregeert, eventueel verrijkt, en aan de cultuurorganisaties teruggeeft in de vorm van strategisch inhoudelijke inzichten en een communicatiekanaal. 

In opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media voerde de Universiteit Gent een onderzoek naar de noden op het vlak van (her)gebruik van digitale culturele content in de samenleving. Dit onderzoek draagt bij aan de implementatie van de visienota ‘Een Vlaams cultuurbeleid in het digitale tijdperk’.

Het onderzoeksproject vertrekt vanuit de centrale vraag naar de voorwaarden die vervuld moeten worden om te kunnen spreken van een volwaardig digitaal ecosysteem voor de creatie, distributie, gebruik en hergebruik van digitale culturele content. Al te vaak wordt deze analyse verengd tot technische voorwaarden. Er zijn nog een aantal andere belangrijke voorwaarden die moeten gerealiseerd worden om voluit de vruchten van de digitale omwenteling te plukken. Het gaat om kennis, vaardigheden en vooral ook een reeks attitudes die tot nu onderontwikkeld zijn.

Dit onderzoeksproject geeft inzicht in de noden op het vlak van

1. het aanbieden van digitale culturele content aan andere sectoren dan de cultuursector;
2. het gebruik van digitale culturele content door organisaties uit die sectoren.

Het onderzoek ontwikkelde, op basis van bestaande internationale literatuur en rapporten, een landschapstekening en focuste via casestudies op de sectoren onderwijs en onderzoek. De resultaten hiervan werden vervolgens afgetoetst bij stakeholders uit het culturele veld. Tot slot werden de resultaten gegeneraliseerd en formuleerden de onderzoekers tien aanbevelingen. Bij elke aanbeveling werden concrete actiepunten voor beleidsvoering geformuleerd.