Onderzoek en publicaties Kunsten

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media schrijft regelmatig opdrachten uit voor wetenschappelijk onderzoek. We vragen universiteiten, hogescholen of gespecialiseerde verenigingen om dieper in te gaan op culturele thema's of ontwikkelingen. Op deze pagina vind je een overzicht van de meest recente onderzoeksprojecten rond Kunsten. Oudere publicaties kun je opzoeken op de publicatiedatabank van de Vlaamse overheid.

Wil je meer weten over ander cultuuronderzoek? Neem dan ook een kijkje in de rubriek 'Onderzoek en publicaties'.

• Onderzoek budgetverdeling werkings- en projectsubsidies binnen het Kunstendecreet (2024)
• Veldanalyse van de dienstverlening rond kunstenerfgoed (2023)
• Verkennend onderzoek Kunst in Opdracht in de publieke ruimte (2022)
• Onderzoeksopdracht buitenlandse designcentra en -steunpunten (2022)
• Onderzoek noden designsector (2022)
• Rollen voor een expertisecentrum design (2021)
• Evaluatie gereglementeerde boekenprijs (2021)
• Veldverkenning vormgeving (2019) 

In 2021 introduceerde het Departement Cultuur, Jeugd en Media (DCJM) een nieuwe manier om het budget binnen het Kunstendecreet te verdelen over de verschillende disciplines en beoordelingscommissies. Die budgettool werkt met twee belangrijke parameters:

1. De ‘gewogen historiek’ van aangevraagde, geadviseerde en toegekende budgetten.
2. De bedragen die in de huidige subsidieronde worden aangevraagd.

Met die aanpak wil DCJM een balans vinden tussen continuïteit en vernieuwing in het kunstenlandschap.

Op vraag van DCJM voerde de Flanders Business School een evaluatie uit. Ze onderzochten of deze methode zorgt voor een eerlijke en doordachte verdeling van het budget. Ook bekeken ze of er nadelige neveneffecten zijn van deze verdeling in de voorbije rondes. Uit de evaluatie blijkt dat de huidige verdeelmethode goed werkt. De verdeling van het budget draagt bij aan een evenwichtig én dynamisch kunstenlandschap.

De onderzoekers bekeken ook of extra parameters de methode kunnen verbeteren. Daarnaast dachten ze na over hoe deze methode beter kan worden geïntegreerd in de volledige subsidieprocedure. Dat leverde verschillende ideeën op voor de toekomst, zowel voor de budgetverdeling als voor de subsidieprocedure zelf.

Het Vlaamse cultuurbeleid moedigt de archiefzorg in de kunstensector aan. Nu de eerste generatie hedendaagse kunstenaars (vanaf 1945) hun oeuvre afsluit, moeten de vele bijzondere nalatenschappen worden veiliggesteld. Maar daar bestaan nog veel uitdagingen rond: zowel voor de omgang met als voor de borging van archieven, collecties of praktijken.

Momenteel krijgen een aantal cultureel-erfgoedorganisaties die zich bezighouden met kunstenerfgoed (onder andere CKV, CEMPER en VAi) structurele steun van Vlaanderen. Die organisaties richten zich tot specifieke disciplines binnen de kunsten en ontwikkelden een dienstverlening volgens eigen accenten. Op dit ogenblik komt die dienstverlening nog niet volledig tegemoet aan de vele noden van de kunstensector rond erfgoed. De kunstenaars en kunstorganisaties vinden ook nog niet altijd de weg naar de juiste hulp.  

Daarom gaven we KU Leuven de opdracht om, in samenwerking met de relevante actoren, een onderzoek uitvoeren om de bestaande dienstverlening te analyseren. Het onderzoek bestond uit desk research, diepte-interviews, focusgroepen en een enquête. Dit zijn de belangrijkste bevindingen:

• De definitie van de term “kunstenerfgoed” moet worden aangepast. De term is niet voldoende gekend in de sector en moet uitgebreid worden.
• Het decentrale model dat de Vlaamse overheid hanteert werkt goed wanneer het gaat over het begeleiden van kunstenaars of kunstenorganisaties tijdens hun actieve carrière. Maar de versnippering van het kunstenerfgoedlandschap en het gebrek aan centrale sturing resulteert in een werking op basis van ad hoc oplossingen. Voor bepaalde aspecten kan een centrale coördinatie wel een meerwaarde zijn, zoals het afstemmen van een rolverdeling en een centrale depotwerking.
• Er is nood aan ene een transversaal referentiekader dat de klemtonen, methodes en visie in het Vlaamse erfgoedveld aangeeft.
• Beperkte financiële middelen en gebrek aan tijd komen stelselmatig naar voren als belangrijke oorzaak voor het gebrek aan aandacht voor kunstenerfgoed. De onderzoekers bieden daarvoor verschillende oplossingen, waaronder de uitbreiding van de pilootprojecten.
• Om samenwerkingen tussen publieke en private spelers op een meer structurele manier uit te bouwen, is er nood aan een gedetailleerd overzicht van de private initiatieven en meer kennis in de culturele sector omtrent publiek-private samenwerkingsmogelijkheden. Een kennisplatform kan de oplossing bieden.

De veldanalyse werd voorgesteld tijdens de eerste masterclass over kunstenerfgoed, op 5 oktober 2023. Download de presentatie van de onderzoekers.

Het Platform Kunst in Opdracht en de Universiteit Hasselt werkten samen aan een verkennend onderzoek over kunst in opdracht in de publieke ruimte. Ze gingen aan de slag met de twee volgende vragen. Welke veranderende inhoudelijke insteken met betrekking tot kunst in opdracht (in de publieke ruimte) zullen in de toekomst gewenst zijn? Welke werkwijzen kunnen dergelijke transities ondersteunen?

Het eindrapport bundelt de belangrijkste resultaten die enerzijds voortkwamen uit methodisch gestructureerde gesprekken en anderzijds uit heel vrije en open gesprekken. Die gesprekken vonden telkens plaats tussen betrokken actoren en anderen met als aanleiding de twaalf voorbeeldprojecten van Kunst in Opdracht. Hieruit worden tien beleidsaanbevelingen gedistilleerd. 

Het rapport is opgebouwd uit een managementsamenvatting, een overzicht van de behandelde cases en kennisdelingsmomenten, een analyse daarvan en tot slot de mogelijkheden tot transitie en beleidsaanbevelingen.

Deze studie bestudeert het profiel en de rol van reeds bestaande designexpertisecentra, -organisaties, en -steunpunten in het buitenland. De focus ligt op Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Spanje, Oostenrijk en Ierland, landen die bekend staan om hun kwalitatieve ondersteuning van het designveld. Dit onderzoek is een van de meest complete internationale overzichten van het actuele designbeleid. Aan de hand van best practices geeft het een inzicht in het publieke en private ondersteuningsbeleid binnen enkele Europese landen.

Deze studie onderzoekt via een brede enquête de artistieke noden van designers in Vlaanderen. Hoe groot en breed gedragen zijn hun noden op artistiek en cultureel vlak? Hoe zit het met financiering/subsidiering, praktijkontwikkeling en -ondersteuning, informatie, netwerking, coaching, promotie, inspiratie, matchmaking, werkruimte en internationalisering? Dit onderzoek bevat een prioriteringslijst met de grootste noden van ontwerpers en enkele algemene aandachtspunten voor de oprichting van een expertisecentrum design.

Deze studie onderzoekt via een kwalitatieve methode de artistieke noden van stakeholders in de designsector in Vlaanderen. Om een bloeiend Vlaams designecosysteem te faciliteren, zijn niet enkel de ontwerpers van belang. Ook actoren met een omkaderings- of gatekeepingfunctie zijn van belang: galeries, musea, design labels, tijdschriften, designwinkels, residenties, beurzen, promotionele organisaties, conferenties, regionale spelers, awards, freelance journalisten, curatoren, design onderzoekers, etc. Welke ondersteuning hebben deze tussenpersonen nodig? Hoe zou een expertisecentrum design hierop kunnen inspelen? Dit onderzoek biedt een reeks aanbevelingen, geformuleerd op basis van de meest prangende noden van de stakeholders. Bijna unaniem weerklinkt de vraag naar verbinding en vertegenwoordiging in een onmiskenbaar versnipperd Vlaams designveld.

Sinds 1 juli 2017 is de GBP van kracht in Vlaanderen. Vier jaar later onderzocht Ipsos de impact ervan.

Het rapport beschrijft, bespreekt en analyseert het volledige vormgevingslandschap in Vlaanderen met de huidige actoren en initiatieven, ook vanuit internationaal perspectief, en schetst op die manier een beeld van het huidige designbeleid en formuleert suggesties voor een performanter designveld.