Kenniscentra Media

In de Vlaamse mediasector hebben twee kenniscentra een bijzondere opdracht. Mediapunt is sinds kort het kenniscentrum voor mediaonderzoek in Vlaanderen. Mediawijs werd in 2013 opgericht en helpt de inwoners van Vlaanderen en Brussel om digitale technologie en media actief, creatief, kritisch en bewust te gebruiken en begrijpen om deel te nemen aan onze maatschappij.

Opdracht van Mediapunt

Mediapunt heeft drie kerntaken om uit te groeien tot het referentiepunt voor Vlaams mediaonderzoek:

• Ten eerste verzamelt Mediapunt de inzichten van het vele onderzoek dat in Vlaanderen gebeurt op vlak van media, mediagebruik en mediaparticipatie. Want het medialandschap is geëvolueerd naar een complex ecosysteem met heel diverse spelers. In Vlaanderen doen verschillende kennisinstellingen onderzoek naar die complexiteit. Dat onderzoek zal Mediapunt samenbrengen en vertalen naar concrete inzichten en aanbevelingen voor beleidsmakers en mediaprofessionals.
• Het kenniscentrum staat ook in voor eigen onderzoek en data-analyse. Dat omvat analyses van gedetailleerde data over het mediagebruik in Vlaanderen en ook vraaggericht beleidsrelevant onderzoek. 
• Kennisdeling is de derde kerntaak van het kenniscentrum Mediapunt. Dat gebeurt op hun website via onderzoeksfiches, dossiers en zogenaamde dataduiken, via hun nieuwsbrief en via evenementen, waaronder een jaarlijks Media.forum.  

10 jaar Mediawijs

In 2023 viert Mediawijs zijn 10de verjaardag. Er werd gevierd met een jubileumfeest, een magazine, uitstappen en zo veel meer. Voor het Departement Cultuur, Jeugd en Media betekent 2023 echter ook een jubileum: 10 jaar mediawijsheidsbeleid. Wat is er de afgelopen 10 jaar gebeurd? Lees het in onderstaand overzicht.

2006-2009: de aanloop

In 2006 wordt in het Vlaams Parlement voor de eerste keer gesproken over mediawijsheid. De eerste discussies rond dit thema zijn vooral verbonden aan de mogelijke negatieve invloed van media en de regulering van de media door de overheid. Het concept van mediawijsheid en het belang ervan wordt enthousiast onthaald door verschillende Vlaamse partijen. In 2008 vinden we in het voorstel van resolutie betreffende de ondersteuning van de gamesector in Vlaanderen de vraag naar de oprichting van een Vlaams kenniscentrum voor mediawijsheid terug.

In het regeerakkoord van regering Peeters II wordt dit enthousiasme omgevormd tot drie doelstellingen:

1. de digitale kloof wegwerken;
2. toegang tot internet tegen een democratisch tarief voorzien;
3. mediagebruikers de nodige vaardigheden bijbrengen zodat ze op een adequate manier met nieuwe media kunnen omgaan.

Ook is er opnieuw sprake van de oprichting van een kenniscentrum. Zelfs voor de huidige normen toont de hieraan gekoppelde beleidsnota Media van toenmalig Vlaams minister voor de media Ingrid Lieten een moderne visie op mediawijsheid met aandacht voor de socio-maatschappelijke aspecten van mediawijsheid, digitale inclusie en diversiteit.

2010-2012: de eerste projecten

Om die doelstellingen te halen, was er echter nood aan een stevige basis. Hiervoor werd in de periode 2010-2011 vooral ingezet op beleidsvoorbereidend werk. Maar er werden ook enkele eerste projecten ondersteund. Zo werden er in 2011 middelen vrijgemaakt voor het multinationaal EU Kids Online onderzoek dat inzichten verwerft over de online activiteiten, vaardigheden en eigen inschattingen van online kansen en risico’s van kinderen tussen 9 en 16 jaar en hun ouders. Daarnaast werd ook het Europese project Villa Crossmedia meegefinancierd. Villa Crossmedia stimuleerde en faciliteerde mediavorming, mediawijsheid, -participatie, -productie en -disseminatie via grensoverschrijdende mediacentra en een virtueel jongerenplatform, gericht op 12 tot 25 jarigen.

In het najaar van 2011 lanceerde de toenmalige minister een oproep in kader van een stimuleringsregeling mediawijsheid. Actoren in het veld kregen de kans om een subsidie aan te vragen voor de organisatie van activiteiten die impact hebben op het vlak van opleiding, methodieken, veilig en verantwoord mediagebruik en beeldvorming. Kennisdeling en samenwerking waren erg belangrijk bij de beoordeling van de projecten, net als hun impact op Vlaams niveau en hun inzet voor kansengroepen. Zes projecten ontvingen in totaal 650.000 euro. De organisaties die ondersteuning krijgen, zijn de vzw’s Educentrum, Linc, Link in de kabel, Mentor, SPK en Tonuso. Enkele van deze organisaties zijn tot op de dag van vandaag belangrijke partners van Mediawijs.

Het beleidsvoorbereidend werk gaf in 2012 uiting aan de twee basisteksten van het Vlaams mediawijsheidsbeleid. In het voorjaar publiceerden minister van Media Ingrid Lieten en de minister van Onderwijs Pascal Smet samen de conceptnota Mediawijsheid.

In het najaar van 2012 werd het onderzoeksrapport ‘Werken aan mediawijsheid in Vlaanderen’ gepubliceerd door de Vrije Universiteit Brussel in samenwerking met HIVA-KULeuven. De studie omvat een analyse van de manier waarop in Vlaanderen werd gewerkt aan mediawijsheid in al zijn facetten. De veldbeschrijving, SWOT-analyse en bijhorende aanbevelingen vormen dan ook als ware een nulmeting voor het mediawijsheidsbeleid van het voorbije decennium.

2013-2014: de oprichting van het Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid

Om uitvoering te geven aan de conceptnota, lanceert de toenmalige minister in 2012 een oproep voor projectvoorstellen omtrent een Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid.

Uiteindelijk kreeg een consortium gecoördineerd door iMinds (nu gekend als imec) de opdracht toegekend. Het consortium bestond uit 12 partners uit de onderzoekswereld en het praktijkveld die elk een specifieke rol vervullen in het kenniscentrum: iMinds-Digital Society, iMinds-ICRI KU Leuven, Cemeso Vrije Universiteit Brussel, MIOS Universiteit Antwerpen, LINC vzw, Mediaraven vzw, Stuurgroep Volwassenenonderwijs via VOCVO, MAKS, REC Radiocentrum, Thomas More, Katholieke Hogeschool Limburg en Provinciaal Hogeschool Limburg.

Na onderhandelingen tussen de partners en de overheid werd het Kenniscentrum Mediawijsheid vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst voor de periode 2013-2014. In deze beginperiode zet Mediawijs.be zich voornamelijk in op drie centrale taken:

1. de samenwerking tussen actoren uit de overheid, het middenveld, de mediasector en de onderzoeksinstellingen actief coördineren en stimuleren;
2. projecten voor diverse doelgroepen met specifieke aandacht voor kwetsbare doelgroepen initiëren;
3. een online platform opzetten waarop allerhande informatie, kennis, methodieken en goede praktijken gedeeld worden met het werkveld en het brede publiek.

2017: de nieuwe start van ‘Kranten in de Klas’

Naast de opstart van het Kenniscentrum Mediawijsheid, was de hervorming van het project ‘Kranten in de Klas’ een mijlpaal voor het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Sinds 2003 subsidieert de Vlaamse overheid de Vlaamse geschreven perssector voor het verdelen van krantenpakketten in klassen Vlaamse en Brusselse scholen. Samen met deze pakketten verdeelden zij ook educatief materiaal zoals werkboeken die enerzijds oefeningen rond het gebruik van kranten bevatten en anderzijds vakoverschrijdende eindtermen nastreven. Het project had tot doel om kritisch mediagebruik bij leerlingen aan te wakkeren en te bewerkstelligen.

Na een evaluatieonderzoek door de Universiteit Antwerpen, werd Kranten in de Klas in het schooljaar 2016-2017 omgedoopt en uitgebreid tot ‘Nieuws in de Klas’. De focus lag niet langer enkel op papieren kranten, ook de digitale kranten kwamen nu aan bod. Deze verruiming moest zorgen voor een betere afstemming van het project op de technologische evoluties binnen het medialandschap enerzijds en de noden van leerkrachten en leerlingen anderzijds.

In kader van het relanceplan Vlaamse Veerkracht werden extra middelen in ‘Nieuws in de Klas’ geïnvesteerd.  Er werd een flankerend traject bij het bestaande project opgezet waarbij ingezet wordt op meer interactie om kinderen en jongeren nog nieuwsvaardiger te maken zodat ze op een meer bewuste en kritische manier met digitale media, nieuws en informatie omgaan. In het najaar van 2022 werden de drie nieuwe flankerende trajecten voorgesteld: Nieuwsmakers, Feitencheckers en Opiniemakers.

2018 - 2023: de groei en uitdeining van het mediawijsheidsbeleid

Sinds 2018 loopt de vierde samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en imec vzw met betrekking tot het Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid. Het Mediawijs is nog steeds trouw aan het originele takenpakket, maar het kenniscentrum is de afgelopen jaren ook veel gegroeid, zowel op financieel vlak als qua activiteiten.

Het toenemende belang van het thema mediawijsheid is gereflecteerd in de stijgende werkingssubsidie die Mediawijs ontvangt. Bij aanvang ontving het kenniscentrum een jaarlijkse subsidie van 450.000 euro. Momenteel Mediawijs een basissubsidie van 840.000 euro die tijdens de lopende overeenkomst nog zal stijgen tot 940.000 euro.

De voorbije jaren zien we ook steeds vaker aspecten van mediawijsheid terugkomen in andere beleidsthema’s. Zo werd binnen het digitaal transformatieprogramma voor de Vlaamse mediasector een oproep gelanceerd voor projecten in de strijd tegen desinformatie waaraan ook het mediawijsheidsveld kon deelnemen. Ook binnen het jeugd- en kinderrechtenbeleid is mediawijsheid deze legislatuur een speerpunt.

Deze uitdeining van het thema bevestigt het transversale karakter waarop het Vlaams mediawijsheidsbeleid is gebaseerd. We kijken dan ook vooruit naar nog vele jaren waarin we als overheid samenwerken aan een Vlaanderen waarin elke burger beschikt over de kennis, vaardigheden en attitudes om digitale technologie en media te gebruiken en begrijpen. Zo wordt kan elke Vlaming actief, creatief, kritisch en bewust participeren aan onze complexe en veranderende digitale en gemedialiseerde wereld.