Klimaatadaptieve maatregelen

In 2019 ontwikkelde de stad Genk een masterplan voor de Stiemervallei. Dit strategische stadsontwikkelingsprogramma omvat verschillende concrete maatregelen die niet alleen de ecologische waarde van de vallei herstellen, maar ook bijdragen aan een verbeterde waterhuishouding en biodiversiteit:

• Parallelle waterloop: De creatie van een parallelle waterloop is een van de belangrijkste maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren en de natuurlijke dynamiek van de vallei te herstellen. Dit systeem wordt gevoed door schoon oppervlaktewater, regenwater en kwelstromen. Het vermindert de druk op het bestaande rioleringssysteem, waardoor het risico op riooloverstorten en de bijbehorende watervervuiling afneemt.
• Herstel van biotopen: De aanleg van verschillende biotopen binnen de vallei zorgt voor een verhoogde biodiversiteit. Dit omvat de transitie van eenzijdige elzenbroekbossen naar een gevarieerd landschap met rietmoerassen, natte graslanden en droge heides. Deze ingrepen bieden leefgebieden voor een breed scala aan flora en fauna, en dragen bij aan de veerkracht van het ecosysteem.
• Waterbuffering en retentiegebieden: Waterbufferzones en retentiegebieden helpen om de gevolgen van hevige regenval en droogteperiodes op te vangen. Deze zorgen er immers voor dat water gecontroleerd kan worden vastgehouden en afgevoerd, wat overstromingen helpt voorkomen en de waterbalans in de vallei in stand houdt.
• Groene infrastructuur: Naast de waterbeheersingsmaatregelen wordt ook sterk ingezet op het uitbreiden van groene infrastructuur. Dit omvat het heraanleggen van groene oevers en het integreren van vegetatie die helpt bij het vasthouden van water en het bevorderen van natuurlijke schaduwwerking. Groene zones helpen niet alleen bij het reguleren van de temperatuur in de omgeving, maar versterken ook de beleving in het gebied.
• Verbinding en toegankelijkheid: Naast de ecologische maatregelen besteed Stad Genk ook aandacht aan de sociale functie van de vallei. Het ontwerp omvat een doorlopende fiets- en wandelroute die verschillende stadswijken met elkaar verbindt en zo bijdraagt aan duurzame mobiliteit. Langs deze routes komen recreatieve voorzieningen zoals picknickplaatsen en zitplekken, zodat de vallei zal fungeren als een verbindende en toegankelijke ruimte voor alle inwoners van Genk.
• Educatieve en recreatieve zones: Educatieve zones en watertuinen maken bewoners en bezoekers bewust van de waarde van waterbeheer en biodiversiteit. Deze zones maken het mogelijk om natuurbehoud en klimaatbewustzijn op een praktische en visueel aantrekkelijke manier te ervaren.

Deze gecombineerde maatregelen maken van de Stiemervallei niet alleen een ecologisch herstelproject, maar ook een voorbeeld van hoe steden zich kunnen voorbereiden op de uitdagingen van klimaatverandering door innovatieve en integrale oplossingen te implementeren.

Wat leren we hieruit?

Het Stiemervallei-project biedt een schat aan lessen voor lokale overheden, landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en andere professionals die zich richten op duurzame en klimaatbestendige stadsontwikkeling. Enkele belangrijke lessen die uit dit project kunnen worden getrokken zijn:

• Integraal ontwerpen: Een van de belangrijkste lessen is dat klimaatadaptieve maatregelen het best werken wanneer ze geïntegreerd worden in een breder stedelijk ontwikkelingsplan. Dit betekent dat waterbeheer, ecologisch herstel, infrastructuur en recreatie niet los van elkaar moeten worden aangepakt, maar als een samenhangend geheel moeten worden benaderd. Door bijvoorbeeld de aanleg van een parallelle waterloop te combineren met recreatieve routes en groene infrastructuur, verbetert de stad zowel de waterhuishouding als de leefbaarheid.
• Betrekken van multidisciplinaire partners: Het succes van het project is grotendeels te danken aan de samenwerking tussen verschillende partners, waaronder stadsdiensten, waterbeheerders (zoals Fluvius en Aquafin), natuurorganisaties (Natuurpunt en ANB), en de provincie Limburg. Dit onderstreept het belang van een multidisciplinaire aanpak waarin experts uit diverse domeinen hun kennis en middelen combineren om tot duurzame oplossingen te komen. Steden en gemeentes kunnen leren dat het betrekken van meerdere stakeholders vanaf de ontwerpfase cruciaal is voor het draagvlak en de uitvoerbaarheid van een project.
• Betrokkenheid van de gemeenschap: De participatie van de lokale bevolking in het ontwerpproces van de Stiemervallei heeft geleid tot een beter begrip van de behoeften en verwachtingen van de bewoners. Het project laat zien dat dat niet alleen de sociale cohesie versterkt, maar ook zorgt voor een groter draagvlak en meer betrokkenheid bij de uiteindelijke realisatie. Gemeenten kunnen hieruit leren dat projecten waarin bewoners een stem hebben vaak leiden tot een hogere mate van tevredenheid en actieve participatie in het behoud en gebruik van de ontwikkelde ruimte.
• Natuurinclusief ontwikkelen: De toepassing van diverse biotopen zoals rietmoerassen en natte graslanden laat zien dat het bevorderen van biodiversiteit hand in hand kan gaan met stedelijke ontwikkeling. Dit biedt waardevolle inzichten voor landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen die op zoek zijn naar manieren om stedelijke gebieden te vergroenen en klimaatadaptief te maken. Het integreren van inheemse plantensoorten en het creëren van habitats draagt bij aan een gezondere en stabielere leefomgeving voor zowel mensen als dieren.
• Langetermijnvisie en planning: Dit project bevestigt het belang van een langetermijnvisie bij het aanpakken van klimaatuitdagingen. Het implementeren van klimaatadaptieve maatregelen kan tijdrovend zijn en vereist investeringen in zowel planning als uitvoering. Lokale overheden kunnen hieruit leren dat het ontwikkelen van robuuste en duurzame oplossingen tijd, doorzettingsvermogen en een duidelijke strategie vergt, maar uiteindelijk resulteert in een waardevollere stedelijke omgeving.
• Educatie en bewustwording: Stad Genk hecht bij dit project veel belang aan educatie en het creëren van bewustwording onder de bewoners over de noodzaak van klimaatbestendigheid en waterbeheer. Door educatieve ruimtes en informatieve routes in het ontwerp op te nemen, draagt de Stiemervallei bij aan het vergroten van de kennis van inwoners over hoe zij zelf kunnen bijdragen aan duurzaamheid en natuurbehoud. Dit aspect kan dienen als inspiratie voor andere steden om educatie als een integraal onderdeel van hun stadsontwikkeling te beschouwen.

• Opdrachtgever: Stad Genk
• Ontwerpteam: Stad Genk in samenwerking met diverse partners zoals Fluvius, Aquafin, VMM, VLM, provincie Limburg, Natuurpunt en ANB
• Ligging: Stiemervallei, Genk
• Uitvoerperiode: Start najaar 2024, met een geplande afronding in het voorjaar van 2026