Bibliotheekbeleid in Vlaanderen

De Vlaams overheid neemt voor de bibliotheken in Vlaanderen een regisserende en faciliterende rol op, met aandacht en respect voor de verschillende beleidsniveaus. Ze stelt zich tot doel de werking en de plek van bibliotheken in het culturele en het ruime maatschappelijke landschap te ondersteunen en het beleid rond bibliotheekwerking te helpen verdiepen en verbreden. Ook neemt ze een rol op om het beleid in Vlaanderen te verbinden met het Europese en bredere internationale niveau.

De openbare bibliotheken in Vlaanderen worden rechtstreeks door de Vlaamse gemeentebesturen georganiseerd en gefinancierd. Dat gebeurt al sinds 2016, toen de Vlaamse financiële ondersteuning op basis van het decreet Lokaal Cultuurbeleid werd overgedragen naar de gemeenten. Het Departement Cultuur, Jeugd en Media positioneert zich sindsdien als regisseur, facilitator en monitor en volgt vanuit die positie de ontwikkelingen in het Vlaamse en Brusselse bibliotheeklandschap nauwgezet op.  

Dat doen we onder meer via regelmatige contacten met de sectie openbare bibliotheken van de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen (VVBAD). Daarnaast verzamelt het departement om de drie jaar cijfers over de werking van de Vlaamse openbare bibliotheken via de Lokale Vrijetijdsmonitor. We staan ook in voor de centrale berekening en betaling van het leenrecht voor alle Vlaamse en Nederlandstalige Brusselse openbare bibliotheken. Waar mogelijk initieert of ondersteunt Vlaanderen ook interessante onderzoeksopdrachten naar trends, tendensen en kansen voor de toekomst van de bibliotheken. Zo gaf het departement in 2023 de opdracht aan Arteveldehogeschool om een onderzoek te voeren naar de wenselijkheid en haalbaarheid van regiobibliotheken. De resultaten van dat onderzoek worden in het najaar van 2024 verwacht. 

Voor de gemeenten in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad is het decreet Lokaal Cultuurbeleid van kracht gebleven. Elk van de 19 Brusselse gemeenten met een gemeentelijke Nederlandstalige bibliotheek krijgt een subsidie voor de organisatie van die bibliotheek. De gemeenten maken daarvoor een bibliotheekbeleidsplan op  - al dan niet geïntegreerd in het gemeentelijke cultuurbeleidsplan - en stellen een voltijdse bibliothecaris tewerk. Op die manier verzekert de Vlaamse overheid de Nederlandstalige bibliotheekwerking in de hoofdstad.  

Vlaanderen ondersteunt en faciliteert een bibliotheekdienstverlening voor doelgroepen die een verminderde toegang tot het reguliere bibliotheekaanbod hebben.   

Een aantal organisaties die een bibliotheekdienstverlening voorzien voor bijzondere doelgroepen ontvangen daarvoor subsidies. Het gaat enerzijds om Luisterpuntbibliotheek, die een gespecialiseerde dienstverlening aanbiedt voor personen met een leesbeperking en anderzijds Zorgbib Rode Kruis Vlaanderen, met een gespecialiseerde bibliotheekdienstverlening voor langdurig zieken en personen die in een rust- of verzorgingstehuis of een ziekenhuis verblijven. Om deze bibliotheken van de nodige lectuur in aangepaste leesvormen te voorzien, krijgen ook de productiecentra Blindenzorg Licht en Liefde en Transkript een subsidie voor de aanmaak van lectuur in aangepaste leesvormen, zoals brailleboeken, luisterboeken en tijdschriften.  

De Vlaamse overheid stimuleert ook een bibliotheekwerking voor gedetineerden in de Vlaamse en Brusselse gevangenissen. De Vlaamse overheid sluit daarvoor convenanten af met Vlaamse gemeenten met een gevangenis op hun grondgebied. Voor de Brusselse gemeenten doet ze dat via de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Al deze gemeenten engageren zich daarbij om hun reguliere bibliotheekwerking uit te breiden met een bijzonder filiaal in de gevangenis. Ook stelde de Vlaamse overheid budgetten ter beschikking voor digitaliseringsprocessen in de gevangenisbibliotheken in Vlaanderen en Brussel.  

Om gemeentebesturen te ondersteunen bij de digitale uitdagingen van hun cultuurbeleid subsidieert Vlaanderen Cultuurconnect. De partners bij uitstek zijn de openbare bibliotheken en de cultuur- en gemeenschapscentra. Waar mogelijk is er ook aandacht voor een sectoroverschrijdende aanpak van de lokale digitaliseringsnoden.

Cultuurconnect ondersteunt de openbare bibliotheken concreet door digitale basisinfrastructuur aan te bieden, zoals het Eengemaakt BibliotheekSysteem, bibliotheekwebsites en Open Vlacc catalografie en door digitale content aan te bieden, zoals het e-boekenplatform, digitale kranten en tijdschriften en interactieve kinderboeken. 

De Vlaamse overheid lanceerde in 2021 Het Leesoffensief om de Vlamingen meer, beter en met meer goesting te doen lezen. Met een meerjarig actieplan zet dat project in op verschillende fronten (vrije tijd, thuis, kinderopvang, school, buitenschoolse kinderopvang, enzovoort) en doorkruist het vele beleidsdomeinen, zoals onderwijs, cultuur en welzijn.  

Een van de strategische doelstellingen van het actieplan is ‘de versterking van de werking en de brede maatschappelijke verankering van bibliotheken als spil van het lokale leesnetwerk’, met daarbij vier acties om de doelstelling tijdens de eerstvolgende jaren te realiseren. Met de promotiecampagne ‘Vlaanderenleestdag’ zette het departement op 23 april 2023 en 2024 alvast de eerste stappen in de realisatie van het actieplan. De volgende jaren volgen er acties in samenwerking met de bibliotheekexperten van het departement. Daarbij willen we focussen op de belangrijke rol van openbare bibliotheken bij het vergroten van de leesgoesting van alle Vlamingen. 

De bibliotheekexperten van het departement volgen de internationale ontwikkelingen in de openbare bibliotheeksector op de voet. Op die manier blijven ze op de hoogte van alle internationale actuele ontwikkelingen en tendensen. Het departement is bovendien een gewaardeerd lid van de belangrijkste internationale bibliotheekorganisaties, zoals het National Authorities on Public Libraries in Europe Forum (NAPLE), het European Bureau of Library Information and Documentation Associations (EBLIDA) en de International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA).   

In het kader van het Belgische Europese voorzitterschap in 2024 bracht de Europese Commissie een groep van experten van de lidstaten samen in een Open Method of Coordination (OMC) Group, die sindsdien opereert in het kader van het EU Work Plan for Culture 2023-2026. Het departement CJM vertegenwoordigt Vlaanderen voor het thema ‘Building Bridges: strengthen the multiple roles of libraries as gateways to and transmitters of cultural works, skills and European values’. Concreet zal de OMC Group de verschillende gebieden verkennen en identificeren waarin openbare bibliotheken een maatschappelijke rol kunnen spelen. Vervolgens zal ze de opdrachten bepalen die bibliotheken daarin kunnen opnemen en de mogelijke noden om die opdrachten te realiseren. Dat onderzoek zal medio 2025 resulteren in een eindrapport met aanbevelingen en good practices.  

Heb je vragen over het bovenlokaal bibliotheekbeleid?