Moonshot ambitions met Mariana Mazzucato
Maak kennis met de meest angstaanjagende econoom op aarde: “We gaan de cultuursector nog goed kunnen gebruiken”
Zeg geen ‘overheidsuitgaven’, maar ‘overheidsinvesteringen’. Het is één van de simpele ingrepen die Mariana Mazzucato voorstelt om de complexe uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden. “Want het moet echt alle hens aan dek zijn.”
Ben Van Alboom
Mariana Mazzucato is ontegensprekelijk één van de voornaamste economen op aarde. Wat vooral niet wil zeggen dat ze daarmee ook overal op handen wordt gedragen. Het toonaangevend technologietijdschrift Wired mag haar dan al één van de 25 architecten van de toekomst noemen, volgens de Britse krant The Times is de Italiaanse ’s werelds meest angstaanjagende econoom.
Wie er ook gelijk heeft – Wired uiteraard – iedereen van miljardair Bill Gates tot progressief icoon Alexandria Ocasio-Cortez hangt aan haar lippen. Net als iedereen op Media & Culture Fast Forward. Waarom? Omdat ze verfrissende ideeën heeft en er, in tegenstelling tot een pak andere economen, niet van overtuigd is dat overheden zomaar vrij spel moeten geven aan bedrijven. Meer nog: zelfs de culturele wereld moet een rol spelen in hoe de wereld er straks uitziet. “Alleen als we allemaal samenwerken, gaan we ergens geraken”, gelooft Mazzucato.
En we moeten echt wel dringend ergens geraken, vindt de econoom. Minstens even belangrijk: we moeten het eens geraken over de richting én de manier van werken. “Want anders blijft het bij praten over ambities. Hoe concreet we die ambities soms ook maken. Zoals de Green Deal. We weten dus op zich best goed waar we naartoe willen, maar de privésector, noch de publieke sector heeft een goed idee hoe we daartoe moeten komen. Daarom vind ik het belangrijk om er ook de cultuursector bij te betrekken. De creativiteit die nodig is om de samenleving heruit te vinden en de verhalen die nodig zijn om iedereen daarvan te overtuigen, die kunnen van de cultuursector komen.”
Mazzucato heeft op dit moment duidelijk geen hoge pet op van de bedrijfswereld of de politiek. “De eerste beseft wel dat er vandaag te veel nadruk ligt op de korte termijn en op waarde creëren voor aandeelhouders. Maar het is kennelijk erg moeilijk om het roer om te gooien. En de tweede wordt te vaak gezien als een fixer. Als iemand die een vervuilde rivier terug proper moet zien te krijgen.” En met die houdingen gaat het dus niet lukken om verandering op gang te trekken, meent de econoom. “Enerzijds gaan we op zoek moeten naar een andere invulling van economische waarde, anderzijds gaan we de rol van de overheid in de economie moeten herdenken.”
In haar boek The Entrepreneurial State (2013) maakt Mazzucato alvast brandhout van het idee dat alle innovatie uit de bedrijfswereld komt, en dat die daarmee ook als enige ‘waarde’ creëert. "Het probleem is dat overheden dat de voorbije decennia zelf ook zijn gaan geloven, dat ze er louter zijn om problemen op te lossen en de basisvoorzieningen in orde te brengen. Waardoor ze nog zelden echt blaken van ambitie."
Terwijl alles van het internet over gps naar Siri dus echt wel is gefinancierd en op gang getrapt door de publieke sector, en níet door een paar mannen in een garage in Silicon Valley. Zonder de publieke sector waren onze smartphones nu ontzettend dom.
Nog een goed voorbeeld is de BBC, vindt Mazzucato. “De Britse openbare omroep is nooit vertrokken vanuit het idee dat hij enkel mag doen wat de privésector niet doet. Waardoor hij niet alleen documentaires heeft zitten maken over giraffen in Afrika, maar bijvoorbeeld ook het soapgenre heeft heruitgevonden met EastEnders – een soap over werkmensen, in tegenstelling tot Dallas en Dynasty. Want dat is juist zo mooi aan een openbare omroep of de culturele sector: dat er dingen kunnen ontwikkeld en gemaakt worden waar de privésector geen geld inziet, maar die toch ontzettend waardevol of zelfs succesvol blijken te zijn.”
“Dus ja,” gaat de econoom verder, “de publieke sector is wel degelijk in staat om proactief dingen in gang te steken, in plaats van enkel reactief te corrigeren. En hoe complexer een uitdaging, hoe actiever iederéén – ook die publieke sector – erbij betrokken moet worden. Kijk naar wat er in de jaren 60 is gebeurd: Kennedy wou naar de maan en tien jaar later stonden we daar. Maar dat is enkel gebeurd door een gigantische collectieve inspanning – van overheden en bedrijven, maar ook van miljarden mensen die mee droomden.”
Nog een interessant boek van Mariana Mazzucato om te lezen: The Value of Everything (2018) – over hoe we ‘waarde’ verwarren met ‘prijs’. “Als je met jouw babysitter trouwt,” grapt de econoom, “gaat het bruto binnenlands product naar beneden. Als je vervuilt, gaat het bbp naar omhoog, want je moet iemand betalen om het op te ruimen.” Ze vindt het eveneens absurd dat we tot op de cent bezig zijn met hoeveel we jaarlijks aan onderwijs en gezondheidszorg uitgeven, zonder dat iemand er telkens bij zegt wat die investeringen op de lange termijn opbrengen. “We moeten stoppen met te spreken over ‘overheidsuitgaven’. Het zijn ‘overheidsinvesteringen’. Dat klinkt onnozel, maar taal is belangrijk. Het ene klinkt negatief, tegen het andere kan niemand iets hebben.”
Wat ons bij het nieuw boek van Mazzucato brengt: Mission Economy: A Moonshot Guide to Changing Capitalism (2021), waarin ze stelt dat we terug moeten naar het soort collectieve inspanning dat ons op de maan heeft gebracht. Maar dan toegepast op de écht waardevolle uitdagingen van vandaag. Niet iemands aandelenportefeuille, dus. Maar zijn longen. “We gaan de klimaatdoelstellingen alleen maar halen, als we de privésector en de publieke sector dynamisch laten samenwerken”, zegt de econoom. “En als ik de privésector zeg, dan bedoel ik echt iederéén. We gaan alles en iedereen nodig hebben om de uitdagingen waar we nu voor staan bottom-up aan te pakken. Ja, ook de culturele sector. De rol die pakweg The Blue Planet van David Attenborough heeft gespeeld bij de bewustwording rond de nood aan plasticvrije oceanen is gigantisch. Want het volstaat niet om tegen mensen te zeggen: ‘Er is een probleem.’ Ze moeten het probleem zien én ze moeten zich betrokken voelen bij de oplossing."
We leven vandaag in een sterk gepolariseerde wereld en er is ontzettend veel wantrouwen in overheden en bedrijven. En dus moet je de burger en consument deel van de oplossing laten uitmaken, wil je echt vooruit geraken.
En als die oplossing er is, moet iedereen er ook van kunnen profiteren, meent Mazzucato. “In Silicon Valley verdienen bedrijven fortuinen met producten en technologieën waar de Amerikaanse overheid flink mee in heeft geïnvesteerd. Maar voor publiek onderwijs is er nooit genoeg geld. Dat klopt toch niet?” De econoom, die vandaag voor onder meer de EU werkt, wijst erop dat veel landen dat intussen ook begrepen hebben. “De afgelopen jaren hebben verschillende bedrijven overheidssteun gekregen, op voorwaarde dat ze minder vervuilend worden of garandeerden hun geld niet meer naar belastingparadijzen te versluizen.”
Mazzucato is niet zo naïef om te denken dat ze dat allemaal met volle goesting deden, “maar los van het feit dat we daar naartoe moeten, is het nu ook echt aan het gebeuren.” Kortom: 2020 was dan toch nog voor íets goed.