Dekgewassen zijn meestal groenbemesters (zoals bijvoorbeeld winterrogge, boekweit, wikke, klaver, …) die in het teeltplan ingepast worden als voor-, tussen- of nateelt. Ze helpen bij het in stand houden of verhogen van het organisch stofgehalte in de bodem. Dit heeft een positief effect op de bewerkbaarheid en de structuur van de bodem waardoor het bodemleven wordt geactiveerd. De grond kan zo beter vocht en voedingsstoffen vasthouden. De aanwezigheid van organische stof in de bovenste centimeters van de bouwvoor gaat verstuiving, verslemping en erosie tegen. Door de vertering van het dekgewas komt in de loop van het seizoen ook stikstof vrij die ten goede komt aan het gewas dat dan op het veld staat. Bovendien kan een effectief gebruik van dekgewassen de onkruiddruk op een biologische bedrijf in sterke mate terugdringen. Het gebruik van dekgewassen levert dus verschillende positieve resultaten tegelijk op: verbeteren van de bodemkwaliteit, onderdrukken van onkruidgroei, verhogen van de wateropslagcapaciteit van de bodem, en voorkomen van bodemerosie. De groenbedekkers zijn daarnaast een bron van nutriënten en helpen ziekten en plagen voorkomen.

Toen Souliman 7 jaar geleden met hun de CSA boerderij begon, had hij enkel arme zandgrond ter beschikking. Door niet te ploegen en groenbemesters zoals rogge, wikke, klaver te gebruiken, kon hij de kwaliteit van de bodem verbeteren. Ondertussen is het organisch stofgehalte in de bodem met 1% gestegen. De Limburgse zandgrond blijft zijn kwaliteiten behouden, is vroeger opgewarmd in het voorjaar en makkelijk bewerkbaar. Het grote verschil met vroeger is dat de grond meer vocht kan bijhouden. Door het organisch stofgehalte in de bodem te verhogen, gaat de grond werken zoals een spons. Er ontstaan meer poriën, waardoor er meer water kan insijpelen en gebufferd worden.

Dit, tezamen met de nodige biomassa, bevordert het bodemleven. Groenbemesters worden daardoor vlot omgezet tot humus, o.a. door regenwormen, bacteriën en springstaarten. Door combinaties van bepaalde planten en groenten te zetten (bv erwten, bonen, haver) krijgt men een productieverhogend effect. Symbiose van bepaalde bacteriën op wortelknobbeltjes van de planten levert natuurlijk gefixeerde stikstof. Planten werken via hun wortels ook samen met schimmeldraden in de bodem. Men spreekt in dit verband van het bodemvoedselweb. Hiermee is het primordiale belang van goede landbouwgrond duidelijk.

Voor gevorderden zijn er nog meer mogelijkheden in de bio-landbouw: agroforestry en het introduceren van polyculturen - waardoor het lokaal (bestaande en best aangepaste) ecosysteem kan geïmiteerd worden – en rotatie met dieren (territoriale complementariteit tussen veeteelt en gewasteelt). Agroforestry levert voor landbouwproductie verschillende nuttige ecosysteemdiensten: windscherm, bescherming tegen klimaatsextremen, hogere organische stof, functionele agrobiodiversiteit. Relevante ecosysteemdiensten voor de maatschappij zijn koolstoffixatie, waterzuivering, erosiebestrijding en verhoogde biodiversiteit (via corridors en extra habitats). Momenteel kweekt de CSA enkel groenten, kruiden en aardbeien; er zijn nog geen fruitbomen of andere vormen van Agroforestry uitgeprobeerd. Dit is wel de intentie, maar daarvoor is meer ruimte nodig en zekerheid voor toegang tot en behoud van grond. Bomen en houtkanten zouden voor het Vrije Veld en voor klimaatadaptatie veel bijkomende voordelen kunnen meebrengen. Houtkanten zijn bv. een belangrijke habitat voor vogels die op insecten en ander ongedierte jagen. Egels vinden een plek in houtkanten en eten slakken weg op het veld. Door op het veld het ecosysteem na te bootsen, kan men niches creëren voor predatoren, fauna en flora die o.b.v. natuurlijke evenwichten helpen om plagen te bestrijden. Door niet alleen aan de rand, maar ook op de akker zelf bomenrijen te plaatsen, kunnen de vogels nog dichter bij hun prooien. Verschillende boomsoorten, niet alleen fruitbomen maar ook kastanje, hazelaar, en okkernoten enz, leveren ook substantiële en interessante voedingsstoffen (eiwitten en olie). Ook spreekt men in dit verband van ‘voedselbossen’ (rijen bomen in combinatie met vruchtendragende struiken) Om daar evenwel volwaardig gebruik van te kunnen maken, dient ook ons voedingspatroon te wijzigen.

Ons voedingspatroon is gebaseerd op productiecycli van 1 jaar, waarbij elke keer hetzelfde proces doorlopen wordt van bodem bewerken, bemesten, zaaien en oogsten. In vergelijking daarmee zijn bomen meerjarig; ze moeten slechts eenmaal geplant worden en groeien systematisch groter en sterker. De hoeveelheid vruchten die de boom draagt, neemt toe. Bomen wortelen mettertijd ook systematisch dieper, en via die wortels halen ze mineralen naar boven die ze via hun bladeren weer afgeven. Zo vormen bomen een mineralenpomp die voor extra vruchtbaarheid zorgt. Naast het creëren van habitat en biodiversiteit, de bijdrage aan het verspreiden van mineralen, zorgen bomen en houtkanten ook voor windschutting en schaduw. De principes van de agro-ecologie leggen de nadruk op het maximaal benutten van wat zonlicht, water en bodem te bieden hebben. M.b.t. zonlicht zou men kunnen vermoeden dat er een contradictie optreedt met de schaduw die bomen geven. Planten blijken echter maar tot bepaalde mate per dag zonlicht op te nemen. Omwille van die limiet zou schaduw gedurende een zekere periode van de dag geen kwaad kunnen. En als het extreem warm is, dan is voldoende schaduw zelfs beter voor de planten.

Naast microklimaatbeheer zijn volgens de principes van agro-ecologie dus ook wateropvang, en gepast bodembeheer cruciaal. In het Vrije Veld wordt geen wadi maar wel een vijver aangelegd om regenwater te kunnen opvangen voor eigen hergebruik. Omwille van de geologie van de Limburgse ondergrond, met eerst een laag zandgrond van 40 à 50 cm en daaronder geel zand en kiezel, kan water niet op natuurlijke wijze vastgehouden worden. Daarom wordt in de regenwatervijver een plastic folie gebruikt. De waterafloop van de schuur wordt hier naar afgeleid waardoor men de groenten in de serres water kan geven zonder een diepteput te moeten boren. Omwille van de lange tijd die nodig is voordat watervoorraden in de diepe grondlagen terug aangevuld geraken, wordt het oppompen van diep water niet duurzaam geacht. Op het veld is naast natuurlijke beregening niet veel extra water nodig wanneer de bodem dankzij het juiste beheer voldoende water kan vasthouden en je robuuste rassen verbouwt. Door ook voldoende schaduw te creëren op het terrein is er ook minder waterverlies door verdamping.

Omwille van de geologie van lichte zandgrond (zoals in de Kempen) kan water bij hevige regenval in principe goed insijpelen in de bodem. Bij leembodems (zoals in Haspengouw) of bij sterke hellingen krijgt men gemakkelijk modderstromen. Om dit tegen te gaan, kan men op terreinen met een bepaalde hellingsgraad een zogenaamde ‘swale’ installeren. Dit vertraagt het water en beperkt erosie en afspoeling. Tegelijk kan men hiermee het water ook bufferen of ‘oogsten’ om het vervolgens te gebruiken waar het nodig is, zoals in de permacultuur wordt gedaan.

Tot slot dient ook het educatief effect van het Vrije Veld vermeld te worden. De boerderij is er op voorzien om een aantal rondleidingen te doen en uitleg te (gaan) geven over de werkwijze van CSA, bio-landbouw en agro-ecologie. Als met bezoekers of toehoorders gesproken wordt over de modder die in Haspengouw soms op de wegen loopt, kan snel de link gelegd worden tussen erosie en bodemkwaliteit en duurzame voedselproductie. En dat men voor het klimaat niet alleen minder met de auto kan rijden om CO2 uitstoot te vermijden, maar ook CO2 uit de lucht terug kan vastleggen in de grond door duurzaam te eten is voor velen een ‘eyeopener’ en een extra motivatie naast het gezondheidsargument voor natuurlijke voeding.

De leden zelf van de CSA Het Vrije Veld, het CSA Netwerk, Bioforum, Wervel (vakverenigingen en koepelorganisatie die ondersteuning bieden voor bepaalde vragen)