Presentaties en groepsdiscussie over ecosysteemdiensten (ESD)

In de voormiddag stonden drie boeiende presentaties over ecosysteemdiensten op het programma, gevolgd door een groepsdiscussie over het onderwerp.

• Professor Jan Staes (UAntwerpen) gaf belangrijke lessen mee over alles waar je rekening mee dient te houden vanaf het begin van een plan of project, indien je met ESD wilt werken. Een goed ontwerp, uitvoering én beheer zijn essentieel om effectief tot ecosysteemdiensten te komen. Een boom die veel te weinig plaats krijgt, kan immers niet volgroeien en zal dan ook nooit de verwachte schaduw, pluviale regenbuffering, en luchtzuivering bieden.
• Paula Ulenaers (VLM) beargumenteerde hoe je door te werken met ESD het strikt sectoraal denken kan overstijgen en naar een gemeenschappelijk doel toe kan werken. Ze toonde hoe zo’n proces er kan uitzien en welke tools daarbij kunnen helpen. De tool Natuurwaardeverkenner(opent in nieuw venster) van VITO blijkt een interessante tool om te gebruiken in zowel landelijke als stedelijke projecten.
• Daan van Tassel (Stad Leuven) presenteerde een glimp van het nieuwe groenplan van Stad Leuven en gaf concrete voorbeelden van hoe je binnen dit soort plan met ESD aan de slag kan.

Terreinbezoek 1: Zennelab

In de namiddag was een bezoek aan Zennelab gepland, met een toelichting door Jürgen Van Acker en Isolde Vandemoortele van Urban Tractor. Dit project kadert binnen de begeleiding van het stadsvernieuwingsproject “4 Fonteinen” dat de stad Vilvoorde samen met de projectontwikkelaars Virix en Matexi wil verwezenlijken. Een perceel dat initieel door de stad werd gekocht voor de ontsluiting van de nieuwe ontwikkelingen, werd in functie van voorlopige invulling ter beschikking gesteld aan Zennelab. Samen met partners uit de overheid, het middenveld en de ondernemingswereld, bouwde Zennelab een maatschappelijk meerwaardenetwerk uit dat de wijk ‘Broek’ – die met een 250-tal woningen een groot percentage noodkopers telt – door de transitie van stadsvernieuwing begeleidt en een duurzamere toekomst faciliteert.

ZenneLab is het buurtcentrum dat initiatieven van onderuit een plek geeft, waar mensen en organisaties kunnen experimenteren, waar het sociale weefsel versterkt wordt en verschillende groepen en gemeenschappen in de buurt samenkomen in de permacultuurtuin, het fietslabo, kookateliers, bij kinderactiviteiten, workshops en bij de creatie van nieuwe open en groene plekken in de buurt. Eén van de sterktes van ZenneLab is dat er ook kruisbestuiving ontstaat tussen al deze initiatieven. Door van onderuit met bewoners samen te werken en participatief met hen aan de slag te gaan, ontstaat een sterk draagvlak.

De projecten van Zennelab vertrekken allemaal vanuit één loods. In deze loods bevindt zich een fietslabo als deel van een grotere klus- en experimenteerplek. Het fietsatelier werkt volledig circulair met onderdelen van ingezamelde fietsen en fietswrakken en iedereen kan er zijn fiets gratis herstellen. Rond de loods, waar eerst zo goed als alles verhard was, werd in co-creatie met de buurtbewoners een groene zone aangelegd met speelelementen en picknickbanken, met als hoogtepunt een samentuin die beheerd wordt volgens de principes van permacultuur. Zo is de cirkel op vlak van ESD meteen rond: Terwijl de ontharding en vergroening onder regulerende en culturele diensten vallen, is de samentuin een belangrijke culturele en producerende dienst.

Terreinbezoek 2: Asiatpark

Vervolgens was een bezoek voorzien aan Asiatpark, dat begeleid werd door ontwerpbureau 51N4E, Plant- en Houtgoed en ODH, de beheerder van de site. Deze voormalige militaire site in Vilvoorde werd in 2018 opgekocht door de stad om als snelst groeiende jonge stad een antwoord te bieden op de hoge nood aan jeugd- en vrijetijdsvoorzieningen. De natuur had er jarenlang haar gang kunnen gaan, waardoor er heel wat sterk verwilderde groenzones waren ontstaan met ecologisch waardevolle bomen en struiken.

Ook deze site kreeg een tijdelijke socio-culturele invulling. Door de organisatie van allerlei activiteiten op de site leerden burgers het wilde groen van de site appreciëren. Naast de socio-culturele activiteiten werd er tegelijk een coalitie opgebouwd met als gezamenlijk doel het landschap op de site te beschermen en zelfs uit te breiden. Die uitbreiding wordt binnenkort heel concreet, want de site wordt aangesterkt met een extra stuk grond dat over het water ligt. Dat gebeurt dankzij een subsidie van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in het kader van het versterken van de groene rand rond Brussel. Daarmee vormt het een pilootproject van de ‘Natuurweefselplanning(opent in nieuw venster)’-methodiek van ANB.

Ook het Asiatpark is een plek van experiment. Er staan allerhande constructies, waarvan een groot deel circulair is gebouwd met gerecupereerd materiaal van zaken die elders op de site werden afgebroken. In het oog springen bv. ‘de aquaducten’. Deze voeren hemelwater van de daken af naar gigantische regentonnen, die dan weer aflopen in een kleiner reservoir en vervolgens in een infiltratiegracht. Ook opmerkelijk is het evenementengebouw waarvan het dak open kan, waardoor regen het gebouw gecontroleerd kan binnenkomen en de plantenbak die er net onder is geplaatst aanvult.

De gidsen gaven ten slotte nog een kritische noot mee over het concept ‘ecosysteemdiensten’. Dit impliceert immers een zekere hiërarchie: de natuur staat ten dienste van de mens. De methodiek van natuurweefselplanning die men hier hanteert, vertrekt daarentegen net vanuit het beeld dat natuur en mens één zijn. Een mooie bedenking om de dag mee af te sluiten.

Bronnen:

• https://www.natuurwaardeverkenner.be/ (opent in nieuw venster)
• https://www.saamo.be/vlaams-brabant/vilvoorde/vilvoordse-wijk-broek-in-transitie-van-uitdagingen-naar-kansen/ (opent in nieuw venster)
• https://www.natuurenbos.be/dossiers/natuurweefselplanning-voor-meer-en-betere-stedelijke-natuur (opent in nieuw venster)