Zestiende-eeuwse tekeningen op Topstukkenlijst
Een selectie zeldzame zestiende-eeuwse tekeningen en verzamelingen uit zowel openbaar als privébezit zijn beschermd als Vlaams topstuk. Zestiende-eeuwse tekeningen behoren tot de vroegst gerealiseerde werken op papier die in Vlaanderen bewaard zijn en hebben bovendien een belangrijke historische en cultuurhistorische waarde.
Vroegste verzamelingen
Tekeningen zijn getekende werken op papier of op perkament, die los of in albums worden bewaard. Behalve in pen of krijt kunnen tekeningen ook in gouache of olieverf gemaakt zijn.
Tot het einde van de zestiende eeuw waren tekeningen zeldzaam. Het is pas vanaf de zeventiende eeuw dat het medium floreerde en de eerste, vaak voluit gesigneerde en gedateerde bladen de basis vormden voor de vroegste tekeningenverzamelingen in Vlaanderen.
Op de Topstukkenlijst prijkten al zestiende-eeuwse tekeningen van enkele belangrijke meesters uit onze contreien, zoals de tekening Heuvellandschap met drie pelgrims van Pieter Bruegel, maar ook een aantal tekeningen van anonieme kunstenaars, zoals een prent met de vroegste voorstelling van een aardappelplant.
Tekeningen van (cultuur)historisch en artistiek belang
Tekeningen zijn vaak belangrijke historische bronnen. Zo geeft de tekening Aangespoelde vinvis te Egmond uit 1547 van een onbekende kunstenaar het moment weer waarop het dier op het strand van het Nederlandse Egmond werd aangetroffen en door plaatselijke monniken werd bestudeerd. Hoewel de afbeelding in een eenvoudige, naïeve tekenstijl werd gemaakt, geeft deze vroege voorstelling op groot formaat van een aangespoelde vinvis een accuraat beeld van deze walvisachtige. De tekening werd dan ook gebruikt als model voor de afbeelding van een gewone vinvis in het zogenaamde Walvisboek (1584) van de Scheveningse jutter Adriaen Coenen (1514-1587).
Aangespoelde vinvis te Egmond (Collectie Stad Antwerpen, Museum Plantin-Moretus)
Ook het Parureboek van het Brugse broederschap ‘vandenheleghen bloede’ is een belangrijk historisch en cultuurhistorisch document. Tijdens publieke optredens dragen de leden van het broederschap van het Heilig Bloed een geborduurde mantel, een zogenaamde ‘parure’. Ingekleurde tekeningen uit de periode 1449-1600 van deze paruren zijn overgeleverd in het Parureboek van het broederschap. Elke parure werd daarbij voorzien van de naam van de proost.
Behalve historisch is het boek ook belangrijk voor de studie van (lokale) modeverschijnselen. Bijvoorbeeld om de evolutie van de mannelijke 'keerel' of 'hupelande' te bestuderen, een wijd bovenstuk voor zowel mannen als vrouwen, van knie- tot vloerlengte, vaak met wijde mouwen en een riem om het middel.
Naast tekeningen van historisch of cultuurhistorisch belang werd ook een mooie selectie tekeningen met artistieke relevantie in de Topstukkenlijst opgenomen.
Parure van Gillis Dop 1453 (Museum van het Heilig Bloed) © KIK-IRPA, Katrien Van Acker
Overzicht beschermde tekeningen
Meer info over elk afzonderlijk werk en de bewaarplaats ervan vind je in de Topstukkendatabank.
| Titel | Vervaardiger(s) |
|---|---|
| Parureboek | Anoniem |
| Zeeboek | Anoniem |
| Kruisiging | Hans I Collaert |
| De Spaanse furie | Hans Bol |
| Praalgraf van Maria van Bourgondië | Anoniem |
| Bosgezicht | Peeter Baltens |
| Rotslandschap met een citadel | Paul Bril |
| De luiheid | Frans Floris |
| De redding van de mens | Ambrosius I Francken |
| Tarquinius en Lucretia | omgeving van Jan Gossaert |
| Patientia (het Geduld) te midden van gewelddadige scènes | toegeschreven aan Gillis I Mostaert |
| Verrijzenis | Pieter Pourbus |
| Boetende Magdalena | Aegidius Sadeler |
| Allegorie op de overwinning van de Kerk | Hans Speckaert |
| Golgotha | Jan van der Straet |
| Aangespoelde vinvis te Egmond | Anoniem |
| Reeks ontwerptekeningen voor houten meubilair en architectuur (verzameling van 31 tekeningen) | Paul Vredeman de Vries |
| Bergachtig rivierlandschap met de profeet Hosea | naar (?) Gillis II van Coninxloo |
| Ruitergevecht | Lelio Orsi |
| Kruisafneming | Maarten de Vos |
| Studies naar antieke sculptuur | Frans Floris |
| De macht van de koning | Ambrosius I Francken |
| Kruisiging | Lambert van Noort |
| Gezicht op Antwerpen vanuit het zuiden | Hans Bol |
| De Eed van de Brabantse Munt te Antwerpen in het bijzijn van Vrouwe Justitia | Maarten de Vos |
| Voorstellingen van de stadsversieringen voor de Blijde Intrede van Alexander Farnese in Gent in 1584 (verzameling van 30 tekeningen) | Lieven van der Schelden |
| Verschillende illustraties in het gebedenboekje van Laureins van den Haute | Joris Hoefnagel |
| Binnenportaal van de Sint-Maartenskerk | Otmaar van Ommen |
| De Heilige Paulus leidt de verbranding van de heilige boeken | Pieter Coecke van Aelst |
| Boslandschap met hertenjacht | Hans Bol |
| Gezicht op de baai van Pozzuoli met het amfitheater | Jan van Stinemolen |
| De oprichting van de koperen slang | Michiel Coxcie |
| Paus Alexander III zegent doge Sebastiano Ziani en de Venetiaanse vloot | Paolo Fiammingo |
Over de Topstukkenlijst
Het Topstukkendecreet zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis.
Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het ook mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.