We staan voor immense uitdagingen waar ook stedenbouw en ruimtelijke planning een kluif aan hebben: de klimaatverandering, het verlies aan biodiversiteit, de stijgende ongelijkheid, de vergrijzing en gezinsverdunning, de toenemende ruimtelijke wanorde – om er maar enkele te noemen. Onze toekomst hangt af van hoe we deze uitdagingen het komende decennium zullen aanpakken. Het besef groeit dat we dringend actie moeten ondernemen, maar op vandaag blijft die actie nog te beperkt tot ‘duurzame ontwikkeling’, een concept dat inzet op het milderen van negatieve milieu- en sociale effecten. We hebben een andere aanpak nodig. Wat als elke nieuwe ontwikkeling vanaf nu het maximaliseren van positieve effecten voorop zou stellen, in plaats van het milderen van negatieve effecten? En wat als we hierbij terug partner worden van de natuur?

‘Regeneratieve ontwikkeling’ gaat uit van het principe dat het niet volstaat om de negatieve effecten van menselijke activiteit te beperken. In plaats daarvan moeten mensen hun plaats weer innemen als onderdeel van de natuur, zo stelt Regenesis, een organisatie die al 25 jaar bezig is met regeneratieve ontwikkeling. Dit houdt in dat we als mens onze activiteiten maximaal harmoniseren met de voortdurend evoluerende levende systemen op onze planeet. Dat gaat verder dan het creëren van een staat van equilibrium zoals bij duurzame ontwikkeling, of dan het snel en hoogtechnologisch opbouwen van veerkracht zoals bij zwaar civieltechnische klimaatadaptatie. Het is een staat van co-evolutie: ontwikkelen in partnerschap met de natuur.

Ontwerpen moeten de complexiteit van de levende wereld vatten en er op een gepaste manier op inspelen.

Regeneratieve ontwikkeling gaat dan ook uit van een diepgaand begrip van de integrale en onderling afhankelijke aard van levende systemen - sociale en biotische - en het complexe proces waarbij ze samen evolueren. Het laat zich inspireren door het zelfgenezend en zelforganiserend vermogen van de natuur en werkt aan het herstel van deze vermogens wanneer ze ontbreken of verstoord zijn, of het nu gaat om ecologische of menselijke leefsystemen. Volgens Regenesis zullen we de belangrijke mondiale uitdagingen enkel kunnen oplossen door een wijdverspreide toepassing van dit soort ontwerppraktijken: praktijken die in staat zijn de complexiteit van de levende wereld te vatten en er op een gepaste manier op in te spelen.

Eén van de belangrijkste uitgangspunten van regeneratieve ontwikkeling is dat we vertrekken vanuit de plaats. Het regeneratieve potentieel van een project ligt immers niet in het project zelf maar ontstaat in relatie tot de grotere systemen waarin het is ingebed. Men vertrekt telkens vanuit een grondige analyse van de context, het natuurlijk en cultureel systeem. Op elke plek op aarde komen deze natuurlijke en culturele systemen op een unieke manier tot uitdrukking. Dit betekent dat als we co-evolutionaire partnerschappen met de natuur willen aangaan, we geen generieke aanpak hanteren, maar plaats voor plaats de locatie-specifieke mogelijkheden en oplossingen ontdekken.

We kunnen de wereld niet redden. Het is te groot, te abstract. Plaatsen zijn beheersbare levende gehelen met een uniek potentieel.

Regeneratieve ontwikkeling bepaalt aan welke aspecten van een levend systeem we moeten werken om het grootste systemische potentieel te realiseren. Net zo belangrijk - en dit is wat regeneratieve ontwikkeling uniek maakt - is het creëren van zorg en betrokkenheid onder belanghebbenden. Dit vereist manieren om onszelf en ons denken voortdurend en bewust te regenereren, om onszelf en onze plaats voortdurend op nieuwe manieren te zien, met nieuw potentieel.

Bij regeneratieve ontwikkeling ligt de focus op het maken van een betekenisvolle bijdrage aan de gezondheid van de planeet. Het gaat om wederzijdse uitwisseling en samenwerking. Het werkt in partnerschap met de natuur. Het vermijdt generische oplossingen of blauwdrukken, want het vertrekt vanuit de context en is dus altijd specifiek. Het streeft naar het realiseren van het grootst mogelijk systemisch potentieel, vanuit de uniekheid van elk individu, elke organisatie en elk project. Om een antwoord te kunnen bieden op alle uitdagingen waar we voor staan, dringt een andere aanpak zich op. Regeneratieve ontwikkeling biedt hiertoe een hoopvol kader, waarbij we terug verbinding, eenheid en uitwisseling opzoeken, met de natuur en met elkaar. Want de enige manier waarop we het tij zullen kunnen keren, is samen!

VIBE vzw en VMM zijn trekkers van de focusgroep ‘Natuurversterkende Stedenbouw’, die als doel heeft om ambitieuze geïntegreerde ruimtelijke projecten op te zetten die bijdragen aan het herstellen van de natuur, ecosystemen en hun ecosysteemdiensten in het bebouwde weefsel en voornamelijk in en rond stads- en dorpskernen.

Wens je de principes van regeneratieve ontwikkeling toe te passen op jouw stedenbouwkundig project? Dan ben je welkom om deel te nemen aan de focusgroep ‘Natuurversterkende stedenbouw’ van de Green Deal Klimaatbestendige Omgeving.