Inspiratiecase: Ruimte voor de Rivier, Nederland
Nederland is gekend om zijn eeuwenoude strijd tegen het water. Het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ is er ontstaan uit de noodzaak om het land ook in de toekomst te blijven beschermen tegen overstromingen. Mede als gevolg van de klimaatverandering werd het land immers steeds vaker geconfronteerd met grotere rivierafvoeren en hogere waterstanden. Na ernstige overstromingsdreigingen in de jaren ‘90 werd duidelijk dat traditionele dijkverhogingen niet langer voldeden. Er was behoefte aan een nieuwe en meer integrale aanpak om het water meer ruimte te geven en de leefbaarheid van riviergebieden te waarborgen. Het doel van dit overheidsprogramma was daarom tweeledig: de veiligheid van het land verbeteren en tegelijk de natuur en ruimtelijke kwaliteit in de rivierengebieden versterken.
Klimaatadaptieve maatregelen
In plaats van simpelweg dijken te verhogen, creëert men bij ‘Ruimte voor de Rivier’ meer ruimte voor rivieren. Een aantal belangrijke klimaatadaptieve maatregelen die binnen dit programma werden uitgevoerd, zijn:
- Rivierverruiming: Door uiterwaarden (de gronden tussen de bedding en winterdijken van rivieren die bij hoogwater mogen overstromen) te verlagen en obstakels zoals bebouwing te verwijderen, kan het water bij hoge waterstanden beter doorstromen.
- Nevengeulen: Er werden nieuwe geulen gegraven die parallel aan de hoofdrivier lopen, waardoor water zich gemakkelijker kan verspreiden bij extreme regenval. Het stijgende water van de hoofdrivier stroomt dan over in de nevengeulen, die zo helpen om het water te verspreiden en af te voeren.
- Dijkverlegging: Op sommige plekken werden dijken verder van de rivier verplaatst om de rivier meer ruimte te geven en zo de druk op de dijken te verminderen.
- Waterbergingsgebieden: Lagere gebieden werden zo ingericht dat ze bij extreem hoge waterstanden tijdelijk als opslagruimte voor water kunnen dienen.
- Natuurontwikkeling: Er werd ruimte gecreëerd voor nieuwe natuurontwikkeling, zoals moerassen en wetlands. Die dienen als natuurlijke sponsen om water vast te houden en langzaam af te geven.
Deze maatregelen zorgden niet alleen voor meer veiligheid, maar versterkten ook de biodiversiteit en de landschappelijke waarde van de riviergebieden. Dit programma is daarom een toonaangevend voorbeeld van klimaatadaptief waterbeheer door een integrale samenwerking tussen diverse disciplines.
Wat leren we hieruit?
Het ‘Ruimte voor de Rivier’ programma biedt waardevolle inzichten over hoe infrastructuurprojecten kunnen worden aangepast aan de klimaatverandering. Enkele lessen die we hieruit kunnen trekken zijn:
- Flexibiliteit in ontwerpen: In plaats van te vechten tegen de natuur, laat dit project zien dat ontwerpen flexibel moeten zijn en zich moeten aanpassen aan natuurlijke processen. Dit kan ook worden toegepast in andere bouwprojecten door rekening te houden met toekomstige klimaatscenario’s.
- Multifunctionele ruimtes: Door de combinatie van veiligheid met natuurontwikkeling en recreatie is dit programma een krachtig voorbeeld van hoe multifunctionele landschappen kunnen worden gecreëerd. Dit biedt een meerwaarde voor omwonenden en verhoogt de leefbaarheid van gebieden.
- Samenwerking tussen disciplines: Het succes van het programma was mede te danken aan de nauwe samenwerking tussen o.a. overheden, waterbouwkundigen en waterbeheerders, ecologen, stedenbouwkundigen, inwoners, natuurorganisaties en landbouworganisaties. Deze integrale samenwerking zorgde niet alleen voor een verhoogde waterveiligheid, maar bevorderde ook de natuurontwikkeling en recreatiemogelijkheden. Deze integrale aanpak kan ook worden toegepast in andere projecten om tot duurzame en effectieve oplossingen te komen.
- Langetermijnplanning: Klimaatadaptieve maatregelen vereisen een langetermijnvisie. Het is belangrijk om bij het ontwerp van infrastructuurprojecten rekening te houden met de verwachte effecten van klimaatverandering, zodat ze niet alleen nu maar ook in de toekomst veilig en functioneel blijven.
Info project
- Opdrachtgever: Nederlandse overheid
- Hoofdrolspelers: Rijkswaterstaat, de ministeries van Infrastructuur en Milieu en van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, diverse waterschappen, provincies en gemeenten
- Ligging: Rivierengebieden langs de Rijn, Maas, Waal, IJssel en Lek
- Timing: 2006 - 2019
Interesse in gelijkaardige projecten?
Zie de focusgroep ‘Klimaatbestendige infrastructuur’ en de werkgroep ‘Integrale samenwerking’