Een voorbeeld vanuit een schoolteam: “Hoe kunnen we van onze speelplaats een krachtige leeromgeving voor duurzaamheidseducatie maken?” Een ander voorbeeld vanuit DOKano, een Gentse organisatie die ijvert voor propere reien: “Hoe kunnen we zorgen dat onze duurzame boodschap ook na een actiedag beter beklijft bij deelnemende jongeren?”

Ze krijgen daarvoor alle ruimte. De uiteindelijke oplossingen die ze samen ontwikkelen, zijn nuttig en direct inzetbaar. Dit versterkt hun motivatie, omdat ze ervaren dat ze met hun project een directe bijdrage leveren aan de samenleving.

Een valkuil is immers dat studenten te snel willen overgaan tot het uitwerken van een methodiek, zonder de uitdaging eerst grondig te analyseren. Ze moeten voeling krijgen met de diverse facetten ervan om zicht te krijgen op de complexiteit. Ze onderzoeken verbanden, gevoeligheden, conflicten en diverse belangen op het terrein en ervaren kansen en opportuniteiten. Door de methodiek van design thinking te respecteren leren studenten ontwerpend leren. Ze overleggen, onderzoeken, ontwikkelen, testen uit, sturen bij en itereren. Hiervoor wordt bij het maken van educatief materiaal vaak te weinig tijd uitgetrokken.
Soms zijn er meerdere jaren nodig om tot een goede oplossing te komen voor een ontwerpvraag. In dat geval gaan er meerdere, steeds wisselende studentengroepen mee aan de slag.

De studenten krijgen vertrouwen en ervaren dat mislukken niet hetzelfde betekent als gebuisd zijn. In regelmatige intervisies doen ze aan zelfevaluatie en sturen ze hun proces bij. Evaluatiemomenten worden zo ook leermomenten. Afstappen van traditionele evaluatie is een groeiproces voor iedereen, ook voor de lectoren die moeten leren om een deel van hun evaluatie uit handen te geven aan de studenten en externe partners.

Studenten oefenen communicatieve vaardigheden, kritisch denken, multiperspectiviteit, systeemdenken, creatieve vaardigheden, divergent en convergent denken, samenwerken, reflecteren … Deze zijn allemaal van belang om een goede samenwerking mogelijk te maken.

Lectoren doorlopen een groeiproces als coach, expert en teamlid. Door samen te creëren leren ze hun expertise breder inzetten en hun eigen talenten beter kennen.

Een flexibele houding en openheid voor feedback zijn noodzakelijk om een project vlot te laten verlopen en tijdig bij te sturen. Studenten en lectoren staan naast elkaar en niet in een hiërarchie. Ze gaan samen op onderzoek en delen de verantwoordelijkheid voor een geslaagd traject.

De samenwerking met externen biedt veel leerkansen, op voorwaarde dat zij een toegevoegde waarde bieden en het proces van de studenten niet belemmeren. Er wordt daarom veel aandacht geschonken aan het verduidelijken van de doelstellingen en achterliggende filosofie van Vrijplaats, de voordelen en valkuilen van het werken met studenten en de betrokkenheid die er van partners verwacht wordt. Goede afspraken maken goede vrienden.

Een goede relatie met een externe partner opbouwen vraagt ook tijd. In een goede samenwerking leren alle partijen van elkaar. En wanneer de resultaten niet onmiddellijk zijn zoals verhoopt, levert het traject op termijn misschien toch een toegevoegde waarde op. Bijvoorbeeld: schoolteams in stagescholen ervaren Vrijplaats als een soort ‘professionaliseringsproces’. Ze worden zich ook meer bewust van de manier waarop ze aan duurzaamheidscompetenties werken.

Op die manier is het geen eiland binnen de hogeschool, maar blijft het verankerd in de verschillende opleidingen van waaruit studenten deelnemen. Binnen Vrijplaats wordt ook nagedacht over de curricula van de eigen opleidingen, en gaan studenten, opnieuw samen met onderzoekers en experten, aan de slag met curriculumvernieuwing. Op die manier speelt Vrijplaats binnen Arteveldehogeschool een rol als katalysator van verandering. Reeds in verschillende opleidingen werd didactische principes van Vrijplaats overgenomen in het curriculum.

In principe zou de werking kunnen veralgemeend worden naar alle studenten van de lerarenopleiding, maar dat is niet per se nodig of wenselijk. Niet elke leraar moet immers aan hetzelfde profiel voldoen. Sommige studenten zijn perfect gelukkig in het reguliere curriculum, terwijl andere in de ‘klassieke’ lerarenopleiding uit de boot vallen. Zij vinden in Vrijplaats experimenteerruimte. Het biedt ook een reddingsboei voor studenten die in het huidige systeem ‘schoolmoe’ zijn. Meer dan eens blijken wat minder gemotiveerde studenten binnen Vrijplaats open te bloeien. Wat ook de intrinsieke motivatie van studenten is om aan Vrijplaats deel te nemen, het biedt zuurstof aan de lerarenopleiding. Het maakt het profiel van de afgestudeerden breder en draagt zo bij aan een duurzame transitie in het onderwijs.

Dit kan alleen als onderdeel van een geïntegreerde aanpak binnen de hogeschool. Iets als Vrijplaats kan bottom-up ontstaan, maar om door te groeien en steeds breder verankerd te worden in verschillende opleidingen, moet het binnen een whole institution approach geplaatst worden.