Fysieke, psychische en seksuele integriteit
Integriteit
Sinds het bekend raken van (historische) feiten van seksueel misbruik in de Kerk in 2010 heeft de Vlaamse overheid een verruimde aandacht voor diverse vormen van geweld, zowel tussen kinderen en jongeren onderling, als geweld door volwassenen op kinderen en jongeren.
Belangrijke stappen in de preventie en aanpak van seksueel geweld waren de mededeling aan de Vlaamse Regering van 23 september 2011 en de ondertekening van een engagementsverklaring ter bescherming van de seksuele integriteit van de minderjarige door de betrokken sectoren op 29 februari 2012 in het Vlaams Parlement.
In hun mededeling aan de Vlaamse Regering van 29 januari 2016 hernieuwden, versterkten en verruimden de Vlaamse ministers van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Onderwijs, Jeugd en Sport hun engagement om in onderlinge samenwerking (beleids)acties op te zetten die de fysieke, psychische en seksuele integriteit van kinderen en jongeren bevorderen en beschermen. Deze drie vormen van integriteit staan immers niet los van elkaar.
De acties die zijn uitgevoerd sinds 2016 zijn dan ook gebundeld rond 4 pijlers:
- kennisverruiming en kennisdeling;
- acties naar de brede bevolking;
- adequaat en gepast omgaan met integriteit en grensoverschrijdend gedrag;
- gepaste ondersteuning en hulp aan slachtoffers en daders.
Er zijn hoorzittingen en werkzaamheden geweest in de Bijzondere Commissie Grensoverschrijdend Gedrag in het Vlaamse Parlement, die resulteerden in 3 uitkomsten:
- een resolutie die voorstellen formuleert voor het versterken van de beleidsdomein-overschrijdende aanpak tegen grensoverschrijdend gedrag;
- het decreet van 13 juli 2018 houdende de erkennings- en bemiddelingscommissie voor slachtoffers van historisch misbruik;
- het decreet van 13 juli 2018 houdende wijziging van het decreet van 10 juni 2016 houdende de erkenning en subsidiëring van de georganiseerde sportsector en van het decreet van 20 januari 2012 houdende een vernieuwd jeugd- en kinderrechtenbeleid.
In een mededeling aan de Vlaamse Regering van 22 december 2018 wordt een de stand van zaken vermeld van de (beleids)acties uit de Mededeling van 2016. Daarnaast wordt er puntsgewijs ingegaan op de resolutie. Tot slot wordt de aanpak voor de uitvoering van het decreet historisch misbruik beschreven.
Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector
Aanleiding
De #MeToo-discussie doet sinds oktober 2017 veel stof opwaaien. Naar aanleiding van berichten rond grensoverschrijdend gedrag in de danswereld en televisieproducties zagen we dat het ook binnen de cultuur- en audiovisuele sector een probleem vormde. Verschillende sectororganisaties kondigden aan dat ze de problematiek willen aanpakken. Daarom nam de voormalige bevoegde minister het initiatief om samen met de kunsten-en audiovisuele sector een actieplan uit te werken. Met dat plan wil de overheid de verschillende initiatieven op elkaar afstemmen en de beleidsaandacht voor het thema versterken.
Actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag in de culturele en audiovisuele sector (2018)
In aanloop naar het actieplan gaf de toenmalige minister van Cultuur en Media de opdracht aan de CuDOS-onderzoeksgroep van de Universiteit Gent om een brede bevraging op te zetten naar ervaringen met grensoverschrijdend gedrag. De uitnodiging om deel te nemen aan de bevraging werd in totaal naar 7.282 e-mailadressen verstuurd. 1.802 respondenten (25%) hebben de vragenlijst ten minste tot de vragen naar prevalentie van grensoverschrijdend gedrag ingevuld.
Rapport 'Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector'
Op 26 juni 2018 werd het actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag in de culturele en audiovisuele sector gelanceerd. Dit actieplan bestond uit drie grote actieterreinen:
- Heldere, toegankelijke procedures om grensoverschrijdend gedrag te melden en klachten op te volgen;
- Een nadruk op het herstel van de betrokkenen, in plaats van enkel strafrechtelijke sanctionering;
- Het belang van sensibilisering en kennisdeling.
Een fundamenteel uitgangspunt van deze doelstellingen was de zoektocht naar gerichte oplossingen om blijvende persoonlijke en professionele schade te voorkomen. In functie daarvan gaf de toenmalige bevoegde minister eind december 2018 de opdracht aan de Genderkamer (Vlaamse Ombudsdienst) om een ombudsfunctie voor de cultuur- en mediasector op te zetten. De Genderkamer wierf voor deze extra opdracht twee halftijdse psychologen aan met een expertise in herstelgerichte bemiddeling. De ombudsfunctie maakt nauwe samenwerking mogelijk met bijvoorbeeld het bottom-up initiatief Engagement Arts of sectororganisaties waarbij kennis en expertise in een wisselwerking gedeeld worden. Daarnaast heeft de minister ook beslist om Engagement Arts van 2020 tot en met 2022 te ondersteunen met een driejaarlijkse projectsubsidie van € 60.000 per jaar. Deze organisatie biedt op een laagdrempelige manier steun en advies bij psychosociale problemen die een gevolg zijn van grensoverschrijdend gedrag of discriminatie in de kunstwereld.
2022 vormde een kanteljaar in het actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag. Enerzijds lanceerde de mediasector onder impuls van de minister van Media op 7 maart 2022 een nieuw Actieplan tegen Grensoverschrijdend Gedrag in de Vlaamse Mediasector. Uit de tussentijdse evaluatie van het actieplan voor de culturele en audiovisuele sector bleek namelijk dat de audiovisuele en mediasectoren moeilijk werden bereikt en gerichte, sectorspecifieke aandacht nodig hebben. Anderzijds liet de minister van Cultuur het actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag in de culturele en audiovisuele sector evalueren. Tot slot besloot de Vlaamse Regering in 2022 dat de Genderkamer zou opgaan in het Vlaams Mensenrechteninstituut (VMRI). Bijgevolg kon de Genderkamer vanaf 15 maart 2023 de ombudsfunctie voor de cultuur- en mediasector niet langer uitoefenen. Deze ombudsfunctie werd overgenomen door het Vlaams Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag, dat in september het licht zag.
Evaluatie van het actieplan
De minister van Cultuur gaf in 2022 de opdracht aan de onderzoeksgroep Cultuurmanagement van de Universiteit Antwerpen om het Actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en audiovisuele sector te evalueren. Dat evaluatieonderzoek (2023) stelt vast dat het actieplan de sector heeft geholpen om het thema uit de taboesfeer te halen, bespreekbaar te maken, en tot gerichte actie over te gaan. De investering in een herstelgerichte aanpak werd enorm positief geëvalueerd. Ook het getrapte vangnet van interne en externe aanspreekpunten, en de samenwerking tussen de Genderkamer, Engagement, sectororganisaties, vertrouwenspersonen en preventiediensten, werden benoemd als een grote sterkte. De evaluatie wees daarnaast ook op belangrijke aandachtspunten:
- Het actieplan is nog te weinig bekend in de brede culturele sector en spitste zich vooral toe op de professionele podiumkunstensector. Sectoren zoals circus, cultureel erfgoed, film literatuur, sociaal-cultureel volwassenenwerk, amateurkunsten, maar ook beeldende kunsten werden de vorige jaren te weinig bereikt, maar zijn vragende partij zijn om mee hun schouders onder het actieplan te zetten;
- Er zijn belangrijke eerste stappen gezet, maar de nood aan preventie en kennisdeling blijft overal hoog;
- Veel cultuurmedewerkers ervaren nog steeds drempels om grensoverschrijdend gedrag te melden. Dit geldt zeker voor freelancers, flexwerkers, individuele kunstenaars, en andere medewerkers met een kwetsbaar statuut. Het belang van laagdrempelige procedures en aanspreekpunten valt dus niet te onderschatten.
Lees het volledige evaluatierapport
Ook de tussentijdse evaluatie van het actieplan voor de mediasector (2022) toonde aan dat de strijd tegen grensoverschrijdend gedrag in de culturele en creatieve sectoren nog niet is gestreden. Daarom besloten de ministers van Cultuur en Media om deze inspanningen verder te zetten via twee sectorspecifieke actieplannen.
Actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag in de cultuursector (2024-2025)
Het actieplan voor de cultuursector kreeg vorm via een participatief proces van individuele en rondetafelgesprekken met de steunpunten, belangenbehartigers, en sociale fondsen uit het circusveld, de cultureel-erfgoedsector, de literatuursector, het sociaal-cultureel volwassenenwerk, en de professionele en amateurkunstensector. Gebaseerd op de bevindingen van de procesevaluatie (2023), gaat de vernieuwing dus in de eerste plaats over een verbreding. De belangrijkste doelstellingen zijn om de volledige cultuursector even sterk te maken in de aanpak van grensoverschrijdend gedrag en daarin te blijven inzetten op preventie en herstel. Daarbij probeert het actieplan een evenwicht te vinden tussen gezamenlijke oplossingen en acties waar mogelijk, en maatwerk waar nodig. Hierin zijn de speerpunten van het vorige actieplan nog steeds relevant, maar vragen ze een ruimer bereik en een meer inclusieve invulling:
- Kennisdeling en sensibilisering
- Procedures en aanspreekpunten
- Herstel en reactie
Het actieplan voor de cultuursector (2024-2025) wordt gecoördineerd door het Departement Cultuur, Jeugd en Media. De uitvoering wordt opgevolgd door de stuurgroep, die is samengesteld uit sector- en expertiseorganisaties. In deze initiatieven gaat bijzondere aandacht naar het bereiken en ondersteunen van kleine organisaties en kwetsbare profielen zoals vrijwilligers, leden, deelnemers, flexwerkers, freelancers, en individuele beoefenaars.
Actieplan tegen grensoverschrijdend gedrag in de media- en filmsector (2024-2025)
Het actieplan van 2022 was gebaseerd op vier doelstellingen: de sectorale aanpak van grensoverschrijdend gedrag, preventie en informatiedeling, het versterken van de professionals in de mediasector, en respectvolle verslaggeving in de media. Het nieuwe actieplan bouwt verder op die initiatieven, maar legt ook nieuwe accenten en werkt aan verbreding door ook de filmsector mee te nemen. Daarin hanteert het actieplan vijf doelstellingen:
- een gerichte, sectorale aanpak van de strijd tegen grensoverschrijdend gedrag;
- een performante monitoring van grensoverschrijdend gedrag;
- beleidsondersteuning & informatiedeling;
- versterking van medewerkers in de media- en filmsector;
- inzetten op vertrouwenspersonen.
In deze initiatieven gaat bijzondere aandacht naar het bereiken en ondersteunen van kleine ondernemingen en kwetsbare profielen zoals tijdelijke medewerkers, stagiairs, freelancers, en minderjarigen. Het actieplan voor de media- en filmsector is een actieplan van de sector en wordt bijgevolg gecoördineerd door mediarte, het sociaal fonds voor de media- en audiovisuele sector. De uitvoering wordt opgevolgd door de stuurgroep en het sectorale overlegplatform, die beide zijn samengesteld uit sector-, expertise- en vakorganisaties.
Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag
Eind december 2023 opende het Vlaams Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag haar deuren voor iedereen die zelf grensoverschrijdend heeft ervaren of er getuige van was. Dit kan gaan over pesten, aanranding, agressie of machtsmisbruik dat plaatsvindt in de cultuur-, jeugdwerk-, en/of mediasector. Het Meldpunt is er niet alleen voor vaste medewerkers, maar ook voor vrijwilligers, flexwerkers, tijdelijke medewerkers, freelancers, stagiaires, amateurkunstenaars, individuele en hobbybeoefenaars.
Het Meldpunt specialiseert zich in herstel- en erkenningsgesprekken. Een medewerker luistert naar je verhaal en zoekt mee naar antwoorden op je vragen. Wil je daarna verder stappen zetten of op zoek gaan naar hulp? Dan krijg je daarbij advies en steun. Je kunt je melding vertrouwelijk of helemaal anoniem doen. Wat je vertelt, blijft tussen jou en de medewerker, tenzij je dat zelf anders wilt. Alleen als de medewerker vermoedt dat er iemand in gevaar is, is die verplicht om stappen te ondernemen. Deze dienstverlening is volledig gratis.
Het Meldpunt is gratis bereikbaar via chat, e-mail en op het nummer 0800 13 184.
Uittreksel strafregister
Volgens het decreet van 3 juni 2022 moeten nieuw aangeworven medewerkers die met kinderen of jongeren werken vanaf 1 februari 2023 een uittreksel uit het strafregister (model 596.2) voorleggen aan de (sociaal-)culturele organisatie waarvoor ze werken. Deze maatregel is een initiatief van de Vlaamse Regering binnen het Vlaams actieplan tegen seksueel geweld en geldt voor verschillende sectoren, maar vormt uiteraard slechts één schakel binnen een ruimer integriteits- en aanwervingsbeleid.
De verplichting geldt voor organisaties die een activiteit aanbieden die valt onder ‘opvoeding, psycho-medisch-sociale begeleiding, hulpverlening aan de jeugd, kinderbescherming, animatie of begeleiding van minderjarigen’. Dat wil zeggen dat alle (sociaal-)culturele organisaties met een jeugdwerking of een aanbod aan kinderen en jongeren onder dit toepassingsgebied kunnen vallen. Daarnaast geldt die maatregel niet enkel voor beroepskrachten, maar vallen ook vrijwilligers in de cultuursector onder deze verplichting.
Het Departement Cultuur, Jeugd en Media ontwikkelde in samenwerking met de sector een draaiboek, om zo culturele organisaties concrete handvaten te geven over de uitvoering van deze verplichting. Daarin leggen we concreet uit hoe je de controleverplichting moet toepassen: wie moet een uittreksel voorleggen en wie niet? Wanneer moet dat gebeuren? En hoe ga je als organisatie om met de gegevens op het uittreksel?
Op 10 en 16 maart 2023 gaven we tijdens een webinar meer uitleg over het uittreksel strafregister voor de cultuursector. Heb je het gemist of wil je de info doorsturen naar een van je collega’s?
Contactpersonen voor het parket
Twee medewerkers fungeren voor het Departement Cultuur, Jeugd en Media als contactpersoon voor de mededeling van strafrechtelijke vervolgingen en veroordelingen door het parket.
Meer info
Heb je hier vragen over? Contacteer dan
- Laura Van Wijnsberghe (of vervanger Joost Van Haelst) voor cultuur
- Joost Van Haelst (of vervanger Laura Van Wijnsberghe) voor jeugd
- Anneleen Robijns (of vervanger Joost Van Haelst) voor media