Vlaamse delfstoffen - Grof zand, grind en overige zanden
Graaf je in Vlaanderen een put, dan kom je klei of zand en soms grind tegen. Maar zand bestaat in vele variëteiten, die elk een andere oorsprong en ook verschillende toepassingen hebben. Veel hangt daarbij af van de grootte van de zandkorrels. Zijn de korrels groter dan een halve millimeter spreken we van grof zand, zijn ze zelfs grover dan twee millimeter hebben we met grind (keien) te maken. Grof zand en grind hebben meer toepassingen en zijn dus waardevoller dan fijner zand.
Bouwen met zand en grind
Grof zand wordt ook wel bouwzand genoemd. We gebruiken grof zand en grind immers om te bouwen: bij metselwerken, voor de aanmaak van beton of als stabilisatiezand.
Om beton te maken moet het goede bouwzand gemengd worden met grind, cement en water. Cement, dat bestaat dan weer voor een belangrijk deel uit kalk, dat ook nabij het drielandenpunt ten zuidoosten van Vlaanderen ontgonnen kan worden.
Een cadeautje van Maas en Rijn
Grof zand en grind komen in Vlaanderen alleen in grote volumes voor in het noorden en oosten van de provincie Limburg. Het werd er achtergelaten door de rivieren gedurende de afgelopen twee en een half miljoen jaar, de periode van de ijstijden.
Grof zand en grind in Limburg zijn eigenlijk afbraakmateriaal van onder andere de Ardennen, dat door de rivieren naar het noorden vervoerd werd. Tijdens deze periode konden de rivieren het land immers diep insnijden door opheffing van de Ardennen én door de lage zeespiegelstand tijdens de ijstijden.
Grind dat momenteel hoog gelegen is op het Kempens Plateau noemen we berggrind, dat werd al eerder tijdens de ijstijden afgezet. Het recentere grind in de Maasvallei noemen we valleigrind.
Scheppen of opzuigen
De zandlagen zitten vaak onder het grondwaterniveau en dus moet het zand met krachtige zuigers worden opgezogen. Lange buizen die op het water drijven zijn transportbuizen of persleidingen. Zij transporteren het opgezogen zand naar de werkzone op het vaste terrein.
Valleigrind zit onder de waterspiegeltafel. Daarom moet valleigrind uit het water worden opgedolven. Dat gebeurt met emmerbaggermolens of kabelkranen.
Berggrind op het Kempens plateau kan droog ontgonnen worden met bulldozers en vrachtwagens. Samen met het grind wordt ook grof zand opgedolven. Het wordt gezeefd en verkocht als bouwzand.
Overige zanden
Naast grof zand en kwartszand komen in de Vlaamse ondergrond ook ‘overige zanden’ voor. Hieronder verstaan we 1) fijnere zanden en 2) glauconiethoudend zand. Glauconiet is een kleimineraal met een olijfgroene kleur.
Fijnere en glauconiethoudende zanden zijn minder geschikt voor bouwtoepassingen en worden vooral gebruikt als vulzand in opvullingen en als ophoogzand.
Tegenwoordig worden ook vaak alternatieven voor het zand en grind uit groeves gebruikt. Voorbeelden zijn zand uit opgravingen voor infrastructuurwerken en gerecycleerde granulaten van bouw- en sloopafval. Hieronder vallen bijvoorbeeld ook ‘zeefzand’ en ‘breekzand’. Dat is dus gerecycleerd materiaal, geen zand uit onze ondergrond.
Dieper graven?
Meer informatie over het gebruik van Vlaamse delfstoffen en hun alternatieven: Indicator ‘Inzet minerale grondstoffen’ (opent in nieuw venster)