Vlaamse delfstoffen - Kwartszand
“Het witte goud”
In Limburg werd vroeger het zwarte goud, steenkool, uit de grond gehaald. Dat zwarte goud is verleden tijd maar het witte goud wordt vandaag nog volop ontgonnen, ook in Limburg en in de Antwerpse Kempen bij Mol. We hebben het dan over het zeer zuivere witte kwartszand, ook wel glaszand of silicazand genoemd.
Van glas tot computerchip
Silicazand is niet zomaar zand. De witte kleur heeft het te danken aan de zuivere samenstelling, meer dan 99 % kwarts. Kwarts is het mineraal dat meestal het hoofdbestanddeel vormt van zand maar doorgaans zijn er ook heel wat andere mineralen en microfossielen aanwezig. Door die zuivere samenstelling kan silicazand gebruikt worden voor de productie van hoogwaardig glas, het glas voor zonnepanelen, glasvezel en zelfs computerchips.
Een cadeautje van Maas en Rijn
Het silicazand uit Vlaanderen behoort bij de meest kwalitatieve ter wereld. We vinden het terug bij Mol-Lommel en verder naar het zuidoosten in Maasmechelen. Het werd naar onze streken gebracht door de Rijn en de Maas, 15 miljoen jaar geleden in Maasmechelen en 4 miljoen jaar geleden in Mol.
Opvallend is de aanwezigheid van dunne bruinkoollagen in het pakket met kwartszand, en dat is niet toevallig. Miljoenen jaren geleden was het klimaat immers nog heel wat warmer en ontstonden er grote moerasbossen in onze streken nabij de deltamonding van de rivieren. Plantaardig materiaal stapelde zich op waardoor er dikke veenpakketten gevormd werden, die na lange tijd werden omgezet naar het bruinkool dat we nu zien.
Het bewijs van het vroegere moerassige gebied vinden we in de bruinkoollagen
Gerealiseerd door KU Leuven in opdracht van Departement Omgeving. Credits: zie 'Over ons'
De vele organische zuren die daarmee gepaard gingen stroomden door de zandlagen en losten alle onzuiverheden op. Alleen het kwarts en zeer kleine hoeveelheden van andere zeer stabiele mineralen bleven daardoor over. Zo werd ons waardevolle silicazand dus gevormd.
De dunne bruinkoollagen in Maasmechelen zijn overigens slechts uitlopers van de grote buinkoolafzettingen niet ver over de grens in Duitsland. Die worden nog steeds ontgonnen in sommige van de grootste openluchtgroeves ter wereld.
Op zoek naar het beste zand
Het zand wordt gewonnen in grote ontginningsputten onder de watertafel. Hier maken werkschepen alles klaar om het zand naar boven te halen. Ze plaatsen drijvende installaties met grote zandzuigers. Die zandzuigers gaan het zand loswerken en opzuigen. De opgezogen mengeling van water en zand wordt door transportleidingen aan land gebracht. Die transportbuizen zijn vaak tientallen meters lang. En om voldoende druk in de leidingen te houden, moet je dan tussenstations bouwen. Hier zie je er zo eentje.
Daarna wordt het materiaal in verschillende stappen bewerkt. Mee opgezogen onzuiverheden worden hier verwijderd. Ook het water wordt weggetrokken en wat overblijft is bruikbaar zand. Maar je kan nog verder gaan. Met trilplaten of grote zeven worden de fijnste zandkorrels afgescheiden en bekom je een nieuw type zand. De grootte van de korrel bepaalt immers waar je het zand voor kan gebruiken. Ook de laatste onzuiverheden in het zand kunnen in de fabriek nog verwijderd worden. Heeft het zand een verre bestemming, dan laden graafmachines alles in schepen of vrachtwagens.
Een echte topgrondstof uit Vlaanderen
Gerealiseerd door KU Leuven in opdracht van Departement Omgeving. Credits: zie 'Over ons'