• Instelling en opleiding: Hogeschool PXL – lerarenopleiding secundair onderwijs
• Opleidingsonderdeel: Aardrijkskunde
• Lectoren: Arjan Goemans

• Focus: leerlijn, systeemdenken, duurzaamheidsmodellen

Arjan brengt zijn studenten stapsgewijs in contact met het concept duurzaamheid, op basis van de inhouden die bij aardrijkskunde aan bod komen. Tegen het einde van jaar 3 hoopt hij dat zijn studenten een duurzaamheidsreflex hebben, waarmee ze complexe uitdagingen herkennen in de actualiteit en spontaan geneigd zijn om daarover na te denken vanuit ecologische, economische en sociale invalshoek.

In het eerste jaar komen studenten via de lesinhouden in contact met duurzaamheidsthema’s, maar worden die nog niet expliciet als duurzaamheid benoemd. In module 1A gaat het om de impact van fysische processen, zoals aardbevingen, valleivorming, rivierwerking … op landen met een hoge en lage ontwikkelingsindex (de link tussen sociale en ecologische aspecten van duurzaamheid). In module 1B gaat het om de relatie tussen ruimtelijke planning en stadsgeografie en de gevolgen van de klimaatverandering. Studenten bestuderen hoe verschillende steden en regio’s lijden onder de klimaatverandering, en wat daarvan de oorzaken zijn. Daarbij bekijken ze hoe positieve of negatieve ruimtelijke keuzes de effecten van die klimaatopwarming kunnen versterken of juist compenseren.

In het tweede jaar introduceert Arjan het concept duurzaamheid en koppelt hij dit aan het geneste 3P-model. Dit gebeurt in module 2A aan de hand van de thema’s (over)bevolking (link met economische en ecologische ontwikkeling van een regio) en landbouw (link met klimaatverandering). In module 2B analyseren de studenten een toeristische regio en bekijken ze de impact van het toerisme op de 3P’s.

In het derde jaar moeten studenten zelfstandig hun begrip van duurzaamheid tonen in een complexe opdracht. Ze ontwikkelen een conceptmap, waarin ze de complexiteit van een thema analyseren aan de hand van het 5P-model. In jaar 3 introduceert Arjan als laatste model voor duurzaamheid ook de donut van Kate Raworth.

Het nadenken over inhoudelijke thema’s zoals ruimtelijke ordening, klimaatverandering, toerisme, landbouw … en modellen voor duurzaamheid is een voorbeeld van lesgeven over duurzaamheid. Arjan gebruikt allerhande methodieken voor systeemdenken om studenten deze inhouden te laten verkennen. Dat sluit eerder aan bij lesgeven voor duurzaamheid. Op die manier haken de inhoudelijke en competentiegerichte leerlijn in elkaar.

Download

Hoewel studenten zouden moeten kunnen systeemdenken na het secundair onderwijs, merkt Arjan dat ze hierin nog heel wat ondersteuning nodig hebben. Hij bouwt deze competentie dus stapsgewijs op. In jaar 2 oefenen studenten onder begeleiding met eenvoudige technieken. In het derde jaar tonen ze zelfstandig dat ze kunnen systeemdenken via hun conceptmap. Hieronder vind je een overzicht van de verschillende stappen binnen deze leerlijn.

Online leerpad systeemdenken

De studenten starten in het tweede semester van jaar 2 met een online leerpad (opent in nieuw venster)waarin ze kennismaken met de belangrijkste basisprincipes van systeemdenken en een eerste oefening moeten uitvoeren. Tijdens een klassikale nabespreking ligt de focus op de relaties die studenten gelegd hebben en op hun aanpak. Daarbij denken ze meteen ook na over manieren om met hun leerlingen uit het secundair onderwijs aan systeemdenken te doen.

Opdrachten

Module 2A en 2B: opdrachten ‘world @ risk’ en ‘world of hope’

Studenten krijgen een cryptische omschrijving van een duurzaamheidsvraagstuk en moeten dit verder onderzoeken. Voorbeelden zijn ‘Amazonas business’ over de houtkap in het Amazonewoud, ‘Bassra-business’ over de waterproblematiek in het Midden-Oosten, ‘Ocean business’ over overbevissing enzovoort. Ze verkennen hun thema, waarbij ze rekening moeten houden met het correct doorlopen van de onderzoekscyclus en het opstellen van goede onderzoeksvragen. Dit zijn competenties die aan bod komen in andere opleidingsonderdelen van jaar 2 en die essentieel zijn in de voorbereiding op de bachelorproef.

De studenten koppelen hun thema aan het 3P-model voor duurzaamheid (hier haakt de leerlijn systeemdenken in op de leerlijn duurzaamheidsdenken) en presenteren alles aan elkaar via een poster.

Arjan hangt de posters op de gang, zodat ze voorbijgangers kunnen inspireren om over de problematieken na te denken.

Download

Module 2B: opdracht duurzaam toerisme

In het kader van de leerstof over toerisme krijgen studenten verschillende landencases (Vang Vieng Laos, Albanië, Sharm el Sheikh Egypte, Zanzibar) met daarbij telkens een overzicht van relevante bronnen. De opdracht draait om de impact die het toerisme heeft op de betreffende regio’s.

Studenten moeten de verschillende elementen in het systeem detecteren en ze correct leren benoemen als variabelen. Via een ‘speed-date’ methodiek brengen ze de relaties tussen de variabelen in kaart. Vervolgens maken ze hiermee een relatiecirkel of een conceptmap. Ten slotte krijgen studenten een mogelijke ingreep/maatregel aangereikt die de overheid in de betreffende landen zou kunnen nemen, en denken ze na over de invloed die dit zou hebben op het systeem.

Download

Module 3A: connectography

In jaar 3 moeten studenten tonen dat ze de principes van systeemdenken voldoende beheersen. In kleine groepen vertrekken ze opnieuw van een bronnendossier rond een bepaald thema, dat ze verder moeten aanvullen met eigen bronnen. Hiervan maken ze zelfstandig een goede conceptmap.

Ze werken op basis van hun conceptmap ook een touwtjesspel uit. Daarin wordt elke variabele voorgesteld op een kaartje in een klein verhaal, dat aanknopingspunten moet bevatten voor de relaties met andere variabelen. Studenten spelen het touwtjesspel in de les en visualiseren zo de verwevenheid tussen de verschillende factoren in het systeem. Net zoals de andere werkvormen die studenten tijdens de lessen moeten toepassen, is ook dit touwtjesspel iets wat ze met hun eigen leerlingen in het secundair onderwijs kunnen uitvoeren.