Onderzoek en publicaties Cultureel erfgoed

Op deze pagina vind je de meest recente onderzoeksprojecten rond cultureel erfgoed. Oudere publicaties kun je opzoeken in de publicatiedatabank van de Vlaamse overheid. 

Wil je meer weten over ander cultuuronderzoek? Neem dan ook een kijkje in de rubriek 'Onderzoek en publicaties'.

• Veldanalyse van de dienstverlening rond kunstenerfgoed (2023)

• Samenwerking tussen privéverzamelaars en publieke cultureel-erfgoedorganisaties

• Publieksarcheologie in Vlaanderen. Een landschapstekening met aanbevelingen (2020)

• Publiek gekaderd. Resultaten van een publieksonderzoek in 12 Vlaamse musea (2018) 

Het Vlaamse cultuurbeleid moedigt de archiefzorg in de kunstensector aan. Nu de eerste generatie hedendaagse kunstenaars (vanaf 1945) hun oeuvre afsluit, moeten de vele bijzondere nalatenschappen worden veiliggesteld. Maar daar bestaan nog veel uitdagingen rond: zowel voor de omgang met als voor de borging van archieven, collecties of praktijken.

Momenteel krijgen een aantal cultureel-erfgoedorganisaties die zich bezighouden met kunstenerfgoed (onder andere CKV, CEMPER en VAi) structurele steun van Vlaanderen. Die organisaties richten zich tot specifieke disciplines binnen de kunsten en ontwikkelden een dienstverlening volgens eigen accenten. Op dit ogenblik komt die dienstverlening nog niet volledig tegemoet aan de vele noden van de kunstensector rond erfgoed. De kunstenaars en kunstorganisaties vinden ook nog niet altijd de weg naar de juiste hulp.  

Daarom gaven we KU Leuven de opdracht om, in samenwerking met de relevante actoren, een onderzoek uitvoeren om de bestaande dienstverlening te analyseren. Het onderzoek bestond uit desk research, diepte-interviews, focusgroepen en een enquête. Dit zijn de belangrijkste bevindingen:

• De definitie van de term “kunstenerfgoed” moet worden aangepast. De term is niet voldoende gekend in de sector en moet uitgebreid worden.
• Het decentrale model dat de Vlaamse overheid hanteert werkt goed wanneer het gaat over het begeleiden van kunstenaars of kunstenorganisaties tijdens hun actieve carrière. Maar de versnippering van het kunstenerfgoedlandschap en het gebrek aan centrale sturing resulteert in een werking op basis van ad hoc oplossingen. Voor bepaalde aspecten kan een centrale coördinatie wel een meerwaarde zijn, zoals het afstemmen van een rolverdeling en een centrale depotwerking.
• Er is nood aan ene een transversaal referentiekader dat de klemtonen, methodes en visie in het Vlaamse erfgoedveld aangeeft.
• Beperkte financiële middelen en gebrek aan tijd komen stelselmatig naar voren als belangrijke oorzaak voor het gebrek aan aandacht voor kunstenerfgoed. De onderzoekers bieden daarvoor verschillende oplossingen, waaronder de uitbreiding van de pilootprojecten.
• Om samenwerkingen tussen publieke en private spelers op een meer structurele manier uit te bouwen, is er nood aan een gedetailleerd overzicht van de private initiatieven en meer kennis in de culturele sector omtrent publiek-private samenwerkingsmogelijkheden. Een kennisplatform kan de oplossing bieden.

De veldanalyse werd voorgesteld tijdens de eerste masterclass over kunstenerfgoed, op 5 oktober 2023. Download de presentatie van de onderzoekers.

Er komt heel wat kijken bij het professionele beheer van cultureel erfgoed in privébezit dat ook publiek toegankelijk is. Samenwerkingen tussen private verzamelaars en cultureel-erfgoedorganisaties kunnen hier mooie resultaten opleveren, met voordelen voor beide partners. Toch zijn de mogelijkheden van zo’n samenwerking voor beide partijen nog te onbekend of te vaag.

In opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media voerde de Universiteit Antwerpen daarom onderzoek naar de samenwerking tussen particuliere verzamelaars of private instellingen en (semi)publieke cultureel-erfgoedorganisaties. Onderzoekers prof. dr. Annick Schramme en Laura D’hoore namen de bestaande samenwerkingsvormen onder de loep en wijzen in hun eindrapport op de voor- en nadelen, de kansen en valkuilen. Het rapport bevat ook beleidsaanbevelingen en handvaten voor het opstellen van een ethisch kader.

Onderzoeksrapport

Dit rapport is het resultaat van het onderzoeksproject ‘Werken aan een publieksvriendelijke ontsluiting van archeologische kennis en collecties’ dat gezamenlijk werd uitgeschreven door het agentschap Onroerend Erfgoed en het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Het onderzoek werd uitgevoerd door een consortium van drie onderzoeksgroepen van de Universiteit Gent: het Instituut voor Publieksgeschiedenis, het Ghent Centre for Digital Humanities en de Onderzoeksgroep Historische Archeologie.

Het onderzoeksproject kwam er na de vaststelling dat archeologisch onderzoek in Vlaanderen regelmatig in het nieuws komt maar dat het dan vaak communicatie betreft die past binnen het maatschappelijk debat rond archeologische erfgoedzorg (kostprijs, ingreep op het ruimtegebruik...). Wat moeilijker het publiek bereikt, is de kenniswinst die door archeologisch onderzoek wordt geboekt, maar die - indien goed overgebracht - een maatschappelijke meerwaarde betekent.

Het rapport geeft een beeld van hoe archeologie vandaag in Vlaanderen wordt ontsloten voor het publiek en laat zien hoe de vondsten en de daaraan verbonden verhalen en nieuwe kennis over het verleden op een kwaliteitsvolle, publieksvriendelijke en toegankelijke manier breder ontsloten kunnen worden. Met een blik op het buitenland en geënt op de specifieke archeologische, museale en erfgoedcontext in Vlaanderen worden vanuit goede praktijkvoorbeelden aanbevelingen geformuleerd.

Inspiratiegids

Op basis van de resultaten van het onderzoek ontwikkelden het agentschap Onroerend Erfgoed en het Departement Cultuur, Jeugd en Media het online Inspiratiemagazine Publieksarcheologie vol goede praktijkvoorbeelden, interessante do's and dont's en handige tips and tricks. De inspiratiegids helpt overheden, uitvoerders en beheerders om sensibilisering en ontsluiting mee te nemen van bij de planning van een archeologisch onderzoek tot aan het einde van het traject.

In 2018 coördineerde het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie in opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media een publieksbevraging in twaalf Vlaamse musea. Er werd ingezoomd op drie elementen: het profiel van museumbezoekers, hun verwachtingen en motieven en hun tevredenheid. In het najaar van 2020 werden hier twee info- en vraagmomenten rond georganiseerd.

Meer info

• Het opzet en de aanpak van het onderzoek
• Bekijk het webinar met een presentatie van de voornaamste resultaten.
• Bekijk het webinar met de focus op de verspreiding van de resultaten van publieksonderzoek en de wijze waarop je er als museum mee aan de slag kan gaan. 
• Download het verslag met de presentaties van de webinars van 2 oktober en 17 november 2020.
• Ga naar het dashboard van de publieksbevraging in 12 Vlaamse musea en bekijk de belangrijkste resultaten.