Terugkoppeling statistiekontwikkelingen op het interfederale en internationale niveau

Op 30 januari vond de eerste bijeenkomst van de Raad van Bestuur van het Interfederaal Instituut voor de Statistiek (RvB IIS) van 2025 plaats. De inhoudelijke voorbereidingen van de RvB gebeuren door de permanente IIS-werkgroepen. Voor de eerste maal werd ook een meer strategische reflectie gehouden. De VSA vertegenwoordigt het netwerk Statistiek Vlaanderen in de RvB en de werkgroepen.

De IIS-werkgroep statistisch programma zorgde voor een stand van zaken van de lopende samenwerkingsprojecten uit het Geïntegreerd statistisch programma 2024. Voor het project ‘Onderzoek naar de haalbaarheid van het opstellen van spoorwegstatistieken op regionaal niveau’ is er positief nieuws te vermelden. Op korte termijn zal de uitsplitsing in percentages van de passagiersaantallen op gewestelijke basis (dit wil zeggen intraregionaal voor elk van de 3 gewesten en interregionaal tussen de 3 gewesten) voor 2023 worden verkregen en later ook voor 2024. Indien mogelijk zal dezelfde uitsplitsing in percentages ook voor het aantal passagierskilometers worden verkregen. De VSA heeft inmiddels de gegevens ontvangen en is aan het bekijken of op basis hiervan de opmaak van een Vlaamse openbare statistiek mogelijk is.

De IIS-werkgroep functionarissen voor de gegevensbescherming zal onderzoeken hoe de herziening van de Europese statistiekverordening (REG 223/2009) op nationaal niveau kan geïmplementeerd worden, met name voor wat betreft de toegang tot gegevens voor statistische doeleinden. Deze herziening zou meer mogelijkheden moeten bieden voor het verkrijgen van administratieve gegevens of gegevens die in het bezit zijn van private bedrijven, bijvoorbeeld Viapass-gegevens.

Het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) zet zijn besprekingen met de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid (KSZ) verder om de gewenste geaggregeerde data te verkrijgen. In dat opzicht kan het federale regeerakkoord misschien ook voor een doorbraak zorgen. In het federale regeerakkoord wordt immers aangekondigd dat gezorgd zal worden voor een vlotte en kosteloze terbeschikkingstelling van gegevens uit het Rijksregister en de Kruispuntbank Sociale Zekerheid binnen de overheid en over de beleidsniveaus heen.

In de werkgroep indicatoren voor Sustainable development (SDG) zal het werk zich in 2025 focussen op 2 samenwerkingsprojecten in het kader van het geïntegreerd statistisch programma, namelijk een voor energiearmoede en een voor beschermde gebieden.

Voor de werkgroep internationale standpuntbepaling zijn de verschillende agendapunten van de februaribijeenkomst van het Europees Statistisch Comité overlopen (zie verder).

Bij de start van het nieuwe werkjaar vond, voor het eerst, binnen de RvB ook een strategische reflectie plaats over de interfederale statistiekwerkzaamheden. De belangrijkste afspraken op een rij:

• Ter gelegenheid van de 10de verjaardag van het IIS in 2026 wordt bekeken of het IIS een evenement kan organiseren om de verwezenlijkingen van het IIS te tonen aan de buitenwereld. De VSA zal een voorstel doen voor de volgende vergadering van de RvB van het IIS (mei 2025).
• Naast de permanente transversale werkgroepen (programma van statistisch werk, DPO, internationale positionering) zullen permanente thematische werkgroepen worden opgericht (bijvoorbeeld over SDG, mobiliteit, demografie, modernisering van ICT enzovoort) die het mogelijk zullen maken om expertise tussen de partners van het IIS uit te wisselen. Statbel zal een voorstel indienen voor de volgende vergadering van de RvB van het IIS.
• Het IIS zal ook proberen regelmatig interne evenementen (seminaries, webinars) te organiseren zodat alle medewerkers van de instellingen die lid zijn van het IIS elkaar kunnen ontmoeten. Het BISA zal een voorstel doen voor de volgende vergadering van de RvB van het IIS.
• Wanneer nieuwe statistieken moeten worden ontwikkeld, stelt de RvB van het IIS voor om systematisch te onderzoeken welke partner het meest geschikt is om dit voor het gehele land te doen, rekening houdend met de beschikbare expertise. Zo is de VSA al verantwoordelijk voor de Belgische Toerisme satellietrekening en het Waalse statistiekbureau IWEPS voor de Gender based violence survey. Mits de nodige wettelijke vereisten, kan het opnemen van een Europese statistiekproductie zorgen voor de status van ‘Andere nationale autoriteit’ (ONA) binnen het Europees statistieksysteem. Dit is al het geval voor de VSA en IWEPS wordt binnenkort ook erkend als ONA.
• Wat betreft de moeilijkheden bij het verkrijgen van bepaalde administratieve gegevens, zouden de voorzitster (Marie Vandresse – Statbel) en de ondervoorzitster (Ann Carton - VSA) van de RvB van het IIS de gegevensleveranciers kunnen sensibiliseren. De situatie zal opnieuw worden geëvalueerd tijdens de volgende vergadering van de RvB van het IIS om rekening te houden met wat er in het federale regeerakkoord staat.

Op 6 februari 2025 ging de 58ste bijeenkomst van het Comité Europees Statistisch Systeem (ESSC) door in Luxemburg. De bijeenkomst werd voorafgegaan door een high level-workshop (enkel voor directeur-generaals van nationale statistiekinstellingen) met als thema ‘Next decade priorities of European statistics’.

Zoals gewoonlijk stonden op de ESSC-agenda enkele punten voor opinie, punten voor discussie en enkele rapporten.

Een eerste opiniepunt betrof het innemen van een gemeenschappelijk Eurostat-standpunt met betrekking tot enkele agendapunten van de 56ste bijeenkomst van de Statistische Commissie van de Verenigde Naties (UNSC 4-7 maart 2025):

• Systeem van Nationale rekeningen (System of national accounts – SNA): In de voorbije jaren is hard gewerkt aan zowel een herziening van de SNA versie 2008 als aan het handboek van de betalingsbalans (Balance of payments manual - BPM) om tegemoet te komen aan nieuwe gebruikersbehoeften zoals statistieken over globalisatie, innovatie, welzijn, duurzaamheid. Voor een overzicht zie het artikel van de NBB in de IIS-nieuwsbrief van maart 2025(PDF bestand opent in nieuw venster). Op de UNSC-bijeenkomst van maart 2025 is de SNA-versie van 2025 goedgekeurd met inbegrip van de voorgestelde implementatiestrategie. Na een vrij hevige discussie stelde Eurostat voor het debat over concepten en standaarden niet te heropenen maar om de herziene versie te ondersteunen. In het gemeenschappelijk standpunt werd wel rekening gehouden met volgende verzuchtingen vanuit de lidstaten: bezorgdheid over de haalbaarheid van de tijdslijn voor implementatie, de complexiteit bij het meten van bepaalde concepten, de nood aan het beschikbaar stellen van methodologische richtlijnen en het voorzien van voldoende middelen om de herziening te implementeren.
• Fundamentele principes van officiële statistieken (Fundamental principles of official statistics – FPOS): Voorstel om de herziene taakomschrijving voor de raadgevende adviesraad FPOS goed te keuren en het selectieproces voor de benoemding van de leden op te starten. Deze onafhankelijk raad staat in voor het bevorderen en het waarborgen van de naleving van FPOS. Hierover was er weinig discussie. Verschillende lidstaten wezen op het belang van FPOS.

Een tweede opiniepunt had betrekking op het uitbrengen van een advies over het voorstel voor een verordening over Europese statistieken over visserij en aquacultuur. Het opzet is om 5 al bestaande verordeningen te vervangen door één enkele verordening. Hierdoor kunnen vastgestelde discrepanties en overlappingen van gegevensstromen van de EU-lidstaten naar de Europese Commissie en naar internationale organisaties worden weggewerkt en kan meer flexibel worden ingespeeld op nieuwe gegevensbehoeften. Het voorstel voorziet ook dat Eurostat, na afstemming met de lidstaat, meteen gebruik kan maken van de al beschikbare administratieve gegevens bij de Europese Commissie. Deze aanpak zou op deze manier een eerste toepassing kunnen zijn van de gewijzigde statistiekverordening 223/2009 waarbij Eurostat rechtstreeks administratieve data bij Europese instellingen en agentschappen kan opvragen.

Het voorstel kon op algemene instemming rekenen maar er was wel enig voorbehoud bij het delen van data met internationale organisaties in het licht van de Europese statistiekverordening.

Het derde opiniepunt spitste zich toe op een gedachtewisseling over toekomstige en strategische prioriteiten voor Europese statistieken. De ontwerptekst zet, met als tijdslijn 2035, 3 strategische doelstellingen voorop:

• Relevant, betrouwbaar en doeltreffend blijven.
• Gebruik maken van nieuwe gegevensbronnen en digitale technologieën.
• Steun verlenen aan de uitbouw van de officiële statistiekfunctie in de EU-uitbreidingslanden en de ontwikkeling van internationale normen en methoden.

Om die doelstellingen te kunnen bereiken is er binnen Eurostat en de statistiekinstellingen nood aan:

• Het volgen van trends op de arbeidsmarkt.
• Het identificeren van datavaardigheden.
• Het herscholen van personeel.
• Het streven om het Europees statistisch programma terug als een afzonderlijk programma, los van het Europees Single market programma, op te maken.
• Het opstarten van gesprekken rond negatieve prioriteiten daar de middelen schaars zijn.
• Het inzetten op meer samenwerking binnen het Europees Statistisch Systeem (ESS) om de verschillende capaciteit binnen de lidstaten op te vangen.
• Meer middelen.

Globaal genomen was er steun voor de ontwerptekst mits het verwerken van de annex met thematische prioriteiten, gelinkt aan de politieke prioriteiten 2024-2029 van de EU, in de tekst zelf. Wat betreft nieuwe rollen voor statistiekinstellingen, o.a. het leveren van datadiensten aan derden, blijven de verschillende snelheden binnen de EU-lidstaten opvallen. Zo gaat het ene land heel ver in het beschikbaar stellen van microdata waarbij andere landen zich strikt willen beperken tot het beschikbaar stellen van microdata voor statistische en wetenschappelijke doeleinden.

Op basis van de gedachtewisseling wordt de ontwerptekst verder gefinaliseerd met het oog op goedkeuring op het ESSC van mei 2025.

Naast de punten voor opinie stonden ook 6 discussiepunten op de agenda. We lichten er enkele uit.

De Europese datastrategie met het inwerking treden van nieuwe Europese regelgeving zoals de data governance verordening (DGA) en de dataverordening (DA)(PDF bestand opent in nieuw venster) wordt van nabij opgevolgd door het ESS. Zo moeten de DGA en DA bijdragen aan het ontstaan van gemeenschappelijke Europese dataruimten (Common European Data Spaces – CEDS). Deze CEDS hebben als doel om gegevens te bundelen, te delen en te verwerken met het oog op hergebruik zodat nieuwe inzichten worden ontwikkeld en nieuwe diensten worden aangemaakt en aangeboden. De European Health Data Space (EHDS) is een eerst concreet voorbeeld dat in de stijgers staat.

Eurostat zal als ‘waarnemer’ deelnemen aan de vergaderingen van de European Data Innovation Board om ervoor te zorgen dat ESS-normen die voor statistische doeleinden worden gebruikt, worden bevorderd en ondersteund voor de CEDS. De leden ondersteunen de idee van een taskforce die deze ontwikkelingen van nabij opvolgt zodat het ESS zijn statistische rol kan opnemen.

De wijzigingen aan de Europese statistiekverordening (Reg 223/2009(opent in nieuw venster)) zijn van kracht sinds 26 december 2024. De aanpassingen voor de Europese statistiekproductie hebben betrekking op:

• Crisissituaties en noodmaatregelen.
• Duurzame toegang tot private databronnen.
• Bevorderen van datadeling binnen ESS of tussen ESS en het Europees systeem van centrale banken (ESCB).
• Versterken van de rol van nationale statistiekinstellingen in het data ecosysteem.
• Moderniseren van processen en nieuwe definities.

Nu het juridische kader een feit is, kan de implementatie starten. Hierin onderscheidt Eurostat 3 niveaus:

• Nationaal niveau: elke nationale statistiekinstelling ontwikkelt zijn implementatieplan gebaseerd op de eigen behoeften en ambities van het land, afhankelijk van het onderwerp en rekening houdend met de specifieke nationale context.
• ESS-niveau: acties gunstig voor de coördinatie en/of harmonisatie van de aanpak op Europees niveau, via Eurostat.
• Eurostat: specifieke acties die Eurostat intern kan ondernemen.

Eurostat zal zich tijdens de 1ste jaarhelft van 2025 focussen op het ESS-niveau met de uitwerking van een algemeen plan van aanpak zodat vanaf de 2de jaarhelft gestart kan worden met de concrete uitvoering van enkele acties. Op de high-level meeting van april 2025 wordt dit verder uitgewerkt.

Tot slot, 2025 wordt een feestjaar met de 20ste verjaardag van de Praktijkcode voor Europese statistieken. In het najaar wordt een event in Brussel gepland en daartoe zal Eurostat het nodige communicatiemateriaal uitwerken.