Erkenning als sleutel
Emilie Le Roi is het aanspreekpunt radicalisering en polarisering van het Vlaamse departement Onderwijs en Vorming(opent in nieuw venster). Khalid Benhaddou kennen we als imam van de El Fath-moskee in Gent en als coördinator van het Netwerk islamexperten(opent in nieuw venster). Samen schreven ze het boek ‘Halal of niet?(opent in nieuw venster)’ We brachten hen opnieuw samen om terug te blikken op de ontwikkelingen van de voorbije jaren, het aanbod om polarisering tegen te gaan op school en hun visie op de toekomst? Een inspirerend gesprek.
Meteen een deur intrappen. Wat doet het onderwijs om radicalisering en polarisering tegen te gaan?
Le Roi: “We verwachten van alle scholen dat ze een beleid uitwerken om leerlingen te begeleiden. Zo voorzien ze in een brede basiszorg voor alle leerlingen. Specifiek voor de preventie van radicalisering en polarisering bewandelen we twee paden. In de eerste plaats proberen we voedingsbodems te vermijden. We willen dat jongeren zich goed kunnen voelen. Ze verdienen allemaal een veilig en warm schoolklimaat. Leerkrachten spelen daarbij een belangrijke rol: zij moeten onder andere kunnen omgaan met foute, discriminerende of racistische opmerkingen. Maar nog belangrijker, elke jongere verdient erkenning ongeacht zijn geaardheid, achtergrond of afkomst. De tweede pijler waar we op inzetten is het vormen van weerbare burgers. We moeten de leefwereld van de leerlingen opentrekken zodat ze kritischer worden. Burgerschap en mediawijsheid staan daarbij centraal.”
Dat klinkt mooi in theorie, maar lukt dat ook in de praktijk?
Benhaddou: “Om de voedingsbodem weg te nemen, heb je goedgetrainde leerkrachten nodig. Toen het Netwerk islamexperten van start ging in 2015, merkten we dat veel leerkrachten weinig tot geen kennis hadden over de islam. Daar hebben we toen meteen op ingezet. Maar het bleef niet enkel bij de leerkrachten. Ook CLB’s en de leerlingen zelf wisten amper iets af van de islam of interpreteerden die foutief. Tot en met vandaag bezoeken we scholen om hen daarin wegwijs te maken. Dat is de preventieve aanpak. Daarnaast vragen lokale besturen, scholen of andere instanties ons om in te grijpen in geradicaliseerde of radicaliserende middens. Die curatieve interventies gebeuren in groep of op individuele basis.”
Het waren beslist drukke tijden. Hoeveel interventies deed je al sinds oktober 2015?
Benhaddou: “Ongeveer 900 of gemiddeld een 250 tal per jaar. Vooral preventieve interventies, maar tot het aantal vertrekkers stilviel, moesten we ook curatief optreden.”
Le Roi: “Als aanspreekpunt in het onderwijs(opent in uw e-mail applicatie) ontving ik in diezelfde periode 1.500 vragen. Die waren heel uiteenlopend, maar vragen die we regelmatig binnenkregen waren eerder diversiteitsvraagstukken zoals zwemmen op school of het aanbieden van halalvoeding op school. Door al die diversiteitsvraagstukken openden we ook een andere mailbox: diversiteit.onderwijs@vlaanderen.be(opent in uw e-mail applicatie).”
“De school moet de afspiegeling zijn van de samenleving. In Vlaanderen is dat niet zo.”
Welke evolutie zie je de voorbije jaren?
Le Roi: “We zien een duidelijke evolutie richting polarisering. De eerste jaren hadden we het vooral over de islam, maar het laatste jaar krijgen we daarnaast ook andere signalen binnen. Rechts-extremisme klopt hard op de deur. Een concreet voorbeeld binnen die context was een oproep van medeleerlingen op sociale media om een aanslag te plegen op een Brugse OKAN-klas (n.v.d.r. Onthaalklassen voor Anderstalige Nieuwkomers). In het onderwijs doen we niet enkel beroep op het Netwerk islamexperten, ook andere instanties spelen een rol. Denk maar aan Kazerne Dossin(opent in nieuw venster), de referentiepersonen die binnen elke onderwijskoepel, het GO! en de CLB-netten werden aangesteld of aan de pedagogische begeleidingsdiensten.”
Benhaddou: “Het Netwerk islamexperten geeft nog altijd vormingen, maar de context is veranderd, zoals Emilie aanhaalt. We onderzoeken nu hoe we polarisering op een duurzame manier kunnen tegengaan. Samen met de onderwijskoepels en Go! zoeken we naar oplossingen. Zo brachten we met een aantal lokale besturen (bijvoorbeeld Mechelen en Heusden-Zolder) onderwijsactoren en afgevaardigden van lokale moskeeën bij elkaar om pijn- en verbeterpunten te bespreken. Dit alles resulteerde in concrete lokale actieplannen met engagementen van alle verschillende actoren. Sinds dit jaar krijgt het Netwerk islamexperten extra middelen om zich te richten op sociale media. Toekomstgericht moeten ouders, leerkrachten en leerlingen via een nog te ontwikkelen chatbox daar terecht kunnen met al hun vragen.”
Het Vlaamse onderwijs beschikt over veel goede wil, instrumenten en praktische kits. Welke zijn de drie meest prominente om het hoofd te bieden aan polarisering?
Le Roi: “Het project ‘Connect’ van Arktos vzw(opent in nieuw venster) zet in op het vergroten van de weerbaarheid van de leerlingen. Het versterkt de draagkracht en de veerkracht van scholen waar jongeren extreem risicogedrag vertonen. KlasCement is een online platform waar leerkrachten hun aanpak of lespakket kunnen opladen als voorbeeld voor collega’s, zodat die het warm water niet opnieuw moeten uitvinden. Klasse(opent in nieuw venster) ten slotte houdt een dossier bij over radicalisering en polarisering dat eveneens kan inspireren.”
Hoe ga je als islamexpert om met extreemrechts?
Benhaddou: “Ik ga actief in gesprek met jongeren die de islam niet zo goed kennen of er zelden mee in contact komen. Een voorbeeld. De 100-dagenviering in het college van Melle. Een groep laatstejaarsstudenten dreven de spot met biddende moslims en beeldden hen uit met bomgordels aan. Dat kwam hard aan voor de moslimgemeenschap. Ik heb de paters Jozefieten aangeboden om met die jongeren te praten, want jeugdige onbezonnenheid en onwetendheid lagen duidelijk aan de basis van hun misplaatste moslimparodie.”
Le Roi: “90% van de bestaande instrumenten kunnen we zowel tegen radicalisering als tegen polarisering inzetten. Wat wel verandert is de doelgroep. Daarnaast is het ook zo dat we ons niet beperken tot het leerplichtonderwijs, maar de actieradius verder uitbreiden naar volwassenenonderwijs, hogescholen en universiteiten.”
Hebben hogescholen en universiteiten daar nood aan?
Benhaddou: “Zeker. Veel personen met een migratieachtergrond vind je er niet. Dezelfde logica geldt voor plattelandsgemeenten of ASO-klassen. Zij komen weinig in contact met diversiteit, laat staan superdiversiteit. Net daardoor zijn ze zo vatbaar voor polariserende parolen.”
“Complottheorieën ontstaan vooral uit onwetendheid.”
Verbaast die weerbots van extreemrechts je?
Benhaddou: “Totaal niet. We beleven moeilijke tijden vol onzekerheid: klimaatverandering, migratiegolven, identiteitscrises, vergrotende ongelijkheid, nucleaire spanning, …. Dit is een tijdperk van transities. Iedereen snakt naar eenvoudige antwoorden, naar het nostalgische verleden en dat leidt tot veralgemeningen, ongelukkige uitspraken en onwaarheden. Je mening uiten mag uiteraard, maar de nuance mag je nooit uit het oog verliezen.”
Le Roi: “We staan ook voor nieuwe uitdagingen zoals de terugkeer van kinderen uit IS-gebied. Hoe ga je daarmee om als samenleving? Dat zet het politieke bestel onder druk. Bovendien mogen we niet vergeten dat België een heel hoog aantal vertrekkers telde tussen 2015 en 2017, drie keer zoveel als Nederland en Frankrijk. Dat wijst toch ook op een gespannen context in ons land.”
Hoe verklaar je dat?
Benhaddou: “Ik houd het bij de erfenis van een onsuccesvolle integratiepolitiek, verkeerde personen op de verkeerde plek (bijvoorbeeld Fouad Belkacem) en de typische Belgische context waar andere maatschappelijke breuklijnen zoals onderwijs of de taalkwestie met de meeste aandacht gingen lopen. Daardoor voelen veel mensen zich niet erkend in dit land. Niet alleen moslims, de gele hesjes passen ook perfect in dat rijtje. De groeiende ongelijkheid in onze samenleving drijft mensen naar extreme standpunten.”
Hoe los je die voedingsbodem voor polarisering op?
Benhaddou: “Door de simplistische kaders te doorbreken, de weerbaarheid te verhogen en vooral grenzen te stellen aan meningen. Complottheorieën ontstaan vooral uit onwetendheid. Leerkrachten moeten niet alleen kennis overdragen, ze moeten leerlingen ook verbanden leren leggen naar andere culturen.”
Le Roi: “Om de voedingsbodem te kunnen bestrijden, bestaat er geen mirakeloplossing en moeten we op verschillende fronten actief zijn. Een concreet voorbeeld: de school moet de afspiegeling zijn van de samenleving. In Vlaanderen is dat niet zo. Slechts 0,4% van de leerkrachten is van Marokkaans-Turkse origine, terwijl 8,6% leerlingen een Marokkaans-Turkse achtergrond hebben. Die verhouding nivelleert te traag. Misschien moeten we de instellingen herdenken om mee te kunnen met de hyperdiversiteit.”
Benhaddou: “Volgens Umberto Eco leven we in het tijdperk van de speerwerpers, waarbij we een stap achteruit zetten om vooruit te kunnen schieten. Wanhopen hoeven we dus niet. Verbinden is het sleutelwoord. Dat moeten we beleidsmatig uitleggen en doordrukken.”
Dus jullie blijven optimistisch over de toekomst?
Le Roi: “Absoluut. We focussen nog onvoldoende de positieve kanten van diversiteit en besteden teveel aandacht aan de uitwassen. Als we het democratisch burgerschap kunnen versterken, vergroten we ook de sociale cohesie.”
Benhaddou: “Ik sluit me daarbij aan. We moeten de openbare schoolvoorzieningen voor iedereen aantrekkelijk maken, zodat inclusie of een sociale mix niet ten koste gaan van de kwaliteit van het onderwijs.”