Enkele jaren geleden was radicalisering een veelgebruikte term. Tegenwoordig hebben we het meer over polarisatie. Is het een nieuw fenomeen of gewoon van alle tijden?

Gert: “Van alle tijden. De manier waarop verandert wel. Vroeger verliep de polarisatie via de geschreven pers en het gesproken woord, nu vervullen het internet en de sociale media die rol steeds vaker. Tijdens de COVID-crisis werd dat heel duidelijk.”

Hoe verklaar je dat?

Gert: “Tijdens de coronacrisis hadden mensen minder fysieke contacten, maar zaten ze wel meer online. Mensen zochten online steun bij elkaar door de grote onzekerheid. Dat is op zich een goede zaak, maar een klein deel van deze mensen kwam terecht in wel heel eenzijdige informatiekanalen. Sommige online fora zijn echokamers waar je alleen nog dezelfde meningen hoort of leest. Dat is niet zonder risico’s. In die kamers heerst een groot wij-gevoel, waardoor je ook onlosmakelijk een wij-versus-zij-situatie krijgt. In sommige gevallen kan dat ontaarden tot een heel extreem discours van haat en bedreiging. Wie oproept tot geweld of aanzet tot haat, komt uiteraard op onze radar terecht.”

Hoe uit dat extremisme zich concreet?

Gert: “Alles dat in hun tunnelvisie past, posten ze op hun fora. Uitspraken worden uit hun context gerukt en bevestigen het eigen discours. Het leidt tot complottheorieën en soms ook tot online bedreigingen naar virologen en politici.”

Hoe schat je de impact van de coronacrisis in op polarisatie?

Gert: “Je mag het effect van 20 maanden coronacrisis(opent in nieuw venster) niet onderschatten, want het past in een verschijnsel dat al enkele jaren aan een sluipende opmars bezig is. Het klimaat in onze Westerse samenleving is hoe langer hoe meer gepolariseerd. Een aantal crisissen liggen daar aan de basis van. Extremisten proberen een crisis te recupereren voor eigen gewin. Ze doen dit om hun discours te voeden en om sympathisanten te overtuigen. Hun doel is een erosie van het vertrouwen in de democratische rechtstaat.”

Hebben de gebeurtenissen in Oekraïne ook een impact?

Gert: “Heel zeker. Een aantal extremisten hebben nu het geweer van schouder veranderd en gaan mee in het Russische narratief. Ze herhalen constant dat de NAVO ook wel schuld treft of vragen zich openlijk af waarom we nu wel solidair zijn met Oekraïners terwijl nog zoveel Walen in erbarmelijke omstandigheden moeten leven na de overstromingen van vorig jaar. De constante in de reeks crisissen is dat sommigen het wantrouwen in het politiek systeem en de overheden willen aanwakkeren. Naast de oorlog kan het dus zijn dat die individuen zich opnieuw op COVID-19 storten, op de hoge energiekosten of een andere bron van ongenoegen.”

ABB ondersteunt de lokale besturen. Hoe moeten die aan de slag met polarisatie?

Gert: “Opnieuw kleur brengen in zwart-witdenken kan polarisatie ontmijnen(opent in nieuw venster). Lokale besturen staan dichter bij de mensen en kunnen daardoor veel meer doen. Om te beginnen, kunnen ze gemakkelijker verbindingen maken met en tussen hun inwoners, zowel offline als online. Gemeenten kunnen mensen die zwaar getroffen zijn, contacteren en helpen waar het kan. Mandatarissen kunnen aanwezig zijn en acties opzetten waar iedereen zich achter kan scharen. Ze kunnen andere bronnen van ongenoegen aanpakken en de focus verleggen. Niet de viroloog is de vijand, wel het virus. Geef ruimte voor kritiek, ga in dialoog met de criticasters maar trek grenzen. Je hoeft als lokaal bestuur niet te tolereren dat er haat gezaaid wordt.”

Dat klinkt goed in theorie, maar hoe ga je als lokaal bestuur om met extremen?

Gert: “Besteed niet te veel aandacht aan kritieken in de marge. Als de kritiek aanzwelt, kan je wel proberen om die te ontkrachten al dan niet met fact checks. Als lokaal bestuur richt je je best niet op het bestrijden van de extremen, maar juist op het versterken van het midden.”

Op sociale media is dat niet evident.

Gert: “Daarop moet een lokaal bestuur zich voorbereiden. In onverdachte tijden werken ze best een communicatiestrategie uit waarin staat wie wat communiceert, wanneer en hoe. Door regelmatig te polsen naar wat er leeft binnen de lokale gemeenschap, kunnen ze de gevoeligheden van de doelgroepen in kaart brengen en daarop antwoorden bieden. Influencers onder de arm nemen, kan soms helpen. Wat zeker is: gemeentebesturen en mandatarissen kunnen duidelijkheid brengen in het debat op sociale media.”

Heb je nog tips om polarisering te vermijden?

Gert: “Je kan focussen op wat goed gaat en positieve verhalen in de markt zetten. Samen met scholen kan je de weerbaarheid verhogen tegen complottheorieën of polarisering. Anticiperen is ook belangrijk. Je weet bijvoorbeeld dat er Oekraïense vluchtelingen toestromen in je gemeente. Zorg dan dat ze goed, maar gelijk behandeld worden als de burgers die vandaag al geholpen worden door het OCMW. “

Vandaag zijn er organisaties zoals het wij-zij-netwerk(opent in nieuw venster), het agentschap integratie en inburgering(opent in nieuw venster) en het Hannah Arendt-instituut(opent in nieuw venster) die webinars en acties organiseren om polarisatie tegen te gaan binnen het kader van het actieplan preventie van radicalisering en polarisering(opent in nieuw venster). Bewijzen die hun nut?

Gert: “Het is goed dat die er zijn omdat ze een goed kader aanbieden voor maatschappelijke conflicten. Hun werking gaat nog veel breder dan dat van het OCAD en kan daardoor leemtes opvullen. Zonder kader kan je geen tips geven. Hun kracht zit ook in de herhaling. Ze kunnen kleine zaadjes planten die op termijn effect hebben en iemands (extreme) opvattingen bijsturen. Ik geloof er wel in.”

Voor welke valkuilen wapenen we ons best?

Gert: “Ik heb ze al gedeeltelijk aangehaald. Richt je niet teveel op het extreme luik, maar op de grote middenmoot of op diegenen die aan het opschuiven, maar nog aanspreekbaar zijn. Focus niet te hard op het negatieve debat dat anderen je willen opdringen en wacht niet te lang om te reageren als er iets gebeurt. Richt je vooral op solidariteit en eensgezindheid.”

Heb je nog een laatste advies?

Gert: “Anticiperen blijft belangrijk. Maak dat je structuren klaar staan om de 1ste schok van een crisis op te vangen. Want crisissen of grote kantelmomenten in de geschiedenis kan niemand voorspellen.”