Kilometerheffing voor personenwagens

Het autoverkeer in Vlaanderen neemt alleen maar toe. Dat stijgende autoverkeer zorgt voor steeds meer files en milieuoverlast. Een slimme kilometerheffing voor lichte voertuigen, zoals personenwagens, kan een belangrijk onderdeel zijn van de mobiliteitsoplossing.

In april 2016 werd in België een kilometerheffing voor vrachtwagens ingevoerd. Een kilometerheffing voor lichte voertuigen is er niet in Vlaanderen en zou een ingrijpende maatregel zijn. Daarom is het belangrijk eerst grondig onderzoek te doen.

Onderzoek

In de zomer van 2018 heeft de Vlaamse administratie in opdracht van de toenmalige Vlaamse Regering een onderzoek naar een systeem van wegenheffing in Vlaanderen opgestart.

Het regeerakkoord van de Vlaamse Regering 2014-2019 voorzag namelijk het volgende: “onderzoeken of en onder welke voorwaarden op termijn en op budgetneutrale wijze een kilometerheffing voor personenwagens kan worden ingevoerd.” De Vlaamse Regering besloot daarom op 14 juli 2017 een onderzoek op te starten naar een systeem van wegenheffing, specifiek voor lichte voertuigen.

Het onderzoek is uitgevoerd door het consortium Motivity, bestaande uit KPMG, Transport & Mobility Leuven, Stibbe en Common Ground.

Deze studie is geen kant-en-klaar plan om een wegenheffing uit te rollen. Het huidige regeerakkoord voorziet ook geen wegenheffing in Vlaanderen.

Doelstellingen onderzoek

De opdracht van het consortium bestond erin om vanuit verschillende disciplines uit te zoeken welk systeem van wegenheffing haalbaar en wenselijk is in Vlaanderen.

Als uitgangspunt heeft de toenmalige Vlaamse Regering 3 gelijkwaardige doelstellingen bepaald voor een toekomstig systeem van wegenheffing:

het verminderen van de filedruk
het principe ‘de gebruiker betaalt’, waarbij belastingen op bezit van een wagen verschuiven naar het gebruik van een wagen
het principe ‘de vervuiler betaalt’ – waarbij de externe kosten van wagengebruik (filekost, geluidshinder, milieukost, …) verhaald worden op wie effectief vervuilt.

In het onderzoek werd dus ook bekeken in welke mate een systeem van wegenheffing kan bijdragen aan een taxshift in Vlaanderen.

Resultaten

De resultaten van dit onderzoek gelden als beleidsvoorbereidend werk. Ze tonen aan welk systeem van wegenheffing het meest geschikt zou zijn vanuit de 3 doelstellingen (congestie, gebruiker betaalt, vervuiler betaalt): de slimme, gebiedsdekkende kilometerheffing.

Een gebiedsdekkende kilometerheffing wordt toegepast op het hele Vlaamse wegennet, waarbij de gebruiker betaalt per kilometer (met eventuele zones met een lager of nultarief).
De kilometerheffing is slim. Dat betekent dat tarieven zouden kunnen variëren in functie van wanneer, waar en hoe ver automobilisten rijden, waardoor de filedruk kan dalen.

Afhankelijk van de prioriteiten en de resultaten die men wil behalen, kan de ene doelstelling zwaarder wegen dan de andere. Die beslissingen bepalen ook of andere varianten van een wegenheffing aangewezen zijn.

Als de eerste doelstelling (filedruk verminderen) de belangrijkste prioriteit zou worden, dan zou bijvoorbeeld de zonale kilometerheffing een alternatief kunnen zijn voor een slimme, gebiedsdekkende kilometerheffing. Bij een zonale kilometerheffing betalen bestuurders per kilometer, maar binnen een beperkter gebied.

Belastingverschuiving

Uit het onderzoek blijkt ook dat de invoering van een wegenheffing in Vlaanderen een belastingverschuiving of taxshift creëert. De belastingen op het bezit van een wagen (de huidige verkeersbelastingen = belasting op inverkeerstelling + jaarlijkse verkeersbelasting) verschuiven naar belastingen op het gebruik ervan (de wegenheffing).

De belastingverschuiving kan ook breder ingevuld worden, door eventuele opbrengsten van een kilometerheffing via andere wegen terug te laten vloeien naar de burger. Zo kunnen de inkomsten van een wegenheffing dienen om de Vlaamse personenbelasting of lasten op arbeid te laten dalen, of bijkomend te investeren in infrastructuur of openbaar vervoer.

Verdere stappen: maatschappelijk debat

Deze studie is geen kant-en-klaar plan voor een wegenheffing, maar de resultaten kunnen wel inzichten en feiten leveren voor een genuanceerd politiek en maatschappelijk debat.

Om verdere stappen te zetten, zijn een breder draagvlak en belangrijke beleidskeuzes nodig, zoals over de doelstellingen van een eventuele wegenheffing en de prioritering ervan.

Bovendien is er nood aan bijkomend onderzoek en een verregaande afstemming met andere beleidsniveaus vooraleer ooit een wegenheffing kan worden ingevoerd.

Nood aan andere mobiliteitsmaatregelen

De slimme kilometerheffing kan een belangrijk onderdeel zijn van een toekomstgericht mobiliteitsbeleid, maar is geen op zichzelf staande maatregel.

Investeren in andere modi als openbaar vervoer en de fiets, en inzetten op nieuwe vormen van mobiliteit (steps, autodelen, werkbussen, fietsdelen, …) zijn noodzakelijk. Ook de ruimtelijke organisatie van Vlaanderen en al dan niet flexibele werkvormen spelen een rol.