Burgers en andere partijen uit de samenleving kunnen op verschillende manieren deelnemen aan het beleid. Elke manier van participeren heeft zijn plaats op de participatieladder.
Er zijn 5 treden op de participatieladder. Hoe hoger op de ladder, hoe meer invloed en impact burgers en andere partijen uit de samenleving hebben in het proces. Elke trede komt overeen met één of meerdere vormen van participatie.
1. Zelfbeheer
Burgers, bedrijven en organisaties nemen zelf het initiatief en voeren het volledig uit. De overheid is hierbij niet betrokken.
Aan de slag met zelfbeheer als participatievorm.
2. Overheidsparticipatie
Bij overheidsparticipatie nemen burgers, ondernemers, kennisinstellingen of het middenveld zelf het initiatief om maatschappelijke meerwaarde te creëren. Ze doen dit samen of elk apart.
De overheid kan dan meewerken en het initiatief verrijken:
- het initiatief ondersteunen of faciliteren, wanneer initiatiefnemers bij de overheid aankloppen
- actief initiatieven van onderuit aanjagen, bijvoorbeeld door er een kader voor te creëren. Voorbeelden hiervan zijn de burgerbegroting of the right to challenge.
De overheid neemt dan de rol op als responsieve overheid.
Aan de slag met overheidsparticipatie als participatievorm.
3. Cocreatie
Iedereen is een gelijkwaardige partner. De overheid treedt op als netwerkende overheid.
Burgers, de overheid, middenveldorganisaties, ondernemingen en kennisinstellingen bepalen samen de agenda, zoeken samen oplossingen en nemen samen beslissingen. Daarna zoeken alle betrokken partijen samen financiering en voeren ze de beslissingen ook samen uit.
Aan de slag met cocreatie als participatievorm.
4. Burgerparticipatie: consultatie of advies en co-productie
De overheid betrekt andere spelers uit de samenleving en houdt rekening met hun inbreng. Wel geldt het primaat van de politiek: de overheid behoudt het recht om te beslissen. Ze neemt dan de rol op van presterende overheid.
Aan de slag:
- Consultatie: de overheid consulteert burgers over een voorstel dat al in de eindfase zit of vraagt advies via de adviesraden.
- Co-productie: de overheid laat andere actoren meer interactief meedenken, al dan niet van bij het begin van de beleidscyclus.
5. Overheidssturing
De overheid neemt het initiatief en de verantwoordelijkheid. Ze heeft dan de rol van rechtmatige overheid.
Burgers, bedrijven en organisaties volgen van een afstand en informeren zich af en toe. Als overheid moet je hen dan wel goed informeren. Geef hen ook de kans om meldingen, klachten en verzoekschriften in te dienen.