Zoeken
Natuurindicatoren
Terug naar overzicht
Voetafdruk ontbossing en koolstofuitstoot in de (sub)tropen - landen en sectoren
Publicatiedatum: 2024-11-19T10:00:00
INBO lanceert ‘Voetafdruk ontbossing en koolstofuitstoot in de (sub)tropen - landen en sectoren’ als experimentele indicator. We ontvangen graag uw opmerkingen om de leesbaarheid en bruikbaarheid ervan te verbeteren. Suggesties zijn welkom op .
Onze Vlaamse consumptie deed in 2019 zo’n 7400 ha tropisch en subtropisch bos verdwijnen. De koolstofuitstoot die met die ontbossing en met de drainage van venen in diezelfde regio gepaard gaat, bedroeg meer dan 4 Mton CO2. We veroorzaken de meeste ontbossing in Brazilië en Indonesië, voor koolstofuitstoot staat ook Papoea-Nieuw-Guinea bovenaan de lijst met landen van impact. Zowat 70% van de (sub)tropische ontbossing en bijbehorende koolstofuitstoot voor Vlaamse consumptie is toe te schrijven aan de veeteelt- en zuivelsector en aan de teelt van oliehoudende gewassen (zoals soja en palmolie) in de landen van impact.
Deze fiche biedt meer details bij de indicator Voetafdruk ontbossing en koolstofuitstoot in de (sub)tropen - algemeen.
Figuur 1 toont het verband tussen de begrippen die in de figuren en de bespreking aan bod komen.
Figuur 1: verband tussen consumptie in Vlaanderen, de ontbossing in Brazilië en de verschillende begrippen die in de figuren en bespreking aan bod komen.
Ontbossing in de tropen en de subtropen1
Koolstofuitstoot door ontbossing en drainage in de tropen en de subtropen2
Definitie
- De indicator voetafdruk ontbossing (Figuren 2 en 3, en verderop telkens de linkse figuur) toont het verband tussen de Vlaamse economie en recente ontbossing in tropische en subtropische landen (2001 - 2019, 135 landen). Met ontbossing bedoelen we het jaarlijks verdwijnen van bos ten voordele van een ander landgebruik (grasland, akkerland of bosplantage). Anders dan bij de indicator voetafdruk landgebruik gaat het niet om het gebruik van (half-)natuurlijk bos voor bijvoorbeeld houtproductie. Enkel (half-)natuurlijk bossen die omgezet worden naar graslanden, akkers of bosplantages komen in het vizier. De resultaten uit verschillende jaren kunnen bij elkaar opgeteld worden om de totale ontbossing in een bepaalde periode te berekenen. Ontbossing vindt ook plaats in heel wat niet-tropische landen (GFW 2023), waaruit Vlaanderen rechtstreeks of onrechtstreeks grondstoffen invoert (bv. Rusland, China… (Jennings en Schweizer 2019)). Die ontbossing komt hier niet in beeld.
- De impact op koolstofuitstoot geeft de som weer van de CO2-uitstoot door de ontbossing in de (sub)tropen en de CO2-uitstoot door drainage van veengebieden in diezelfde landen (Figuren 4 en 5, en verderop telkens de rechtse figuur).
De indicatoren geven de rol van Vlaanderen weer in de (sub)tropische ontbossing en de bijbehorende koolstofuitstoot. Dat er bos in die regio verdwijnt, staat vast. Wie daarvoor verantwoordelijk is, is niet altijd even eenduidig aan te wijzen (zie verder, en ook (Alaerts, Stevens, en Christis 2023) bijlage 2.3). De indicatoren tonen daarom een risico op ontbossing in de (sub)tropen door onze consumptie en productie (verderop kortweg “ontbossing” genoemd), eerder dan een ontbossing met vaststaande oorzaak. De basisdata laten niet toe om na te gaan in hoeverre de producten die Vlaanderen importeert, voldoen aan duurzaamheidsstandaarden die ontbossing tegengaan.
De voetafdruk ontbossing en de voetafdruk koolstofuitstoot door ontbossing en drainage in de (sub)tropen maken deel uit van een reeks voetafdrukindicatoren die gebaseerd zijn op hetzelfde economische basismodel (zie voetafdruk landgebruik en biodiversiteit en voetafdruk biomassagebruik). Ze zijn bedoeld om de grootteorde van onze impact mee te geven, algemene verhoudingen tussen (groepen van) landen en sectoren af te leiden en hotspots aan te duiden voor verdere actie of onderzoek. De indicatoren zijn onderling verbonden en vullen elkaar aan: de oogst van biomassa neemt land in beslag, waarvoor planten en dieren moeten wijken of hele bossen verdwijnen. Ze tonen telkens andere facetten van onze impact, waarop het Vlaamse, federale en Europese beleid kunnen inspelen.
Bespreking
De Vlaamse economie (het geheel van onze consumptie en onze productie voor export) heeft een aanzienlijke impact op ontbossing in de (sub)tropen. Elke zeven à acht jaar doet ons Vlaamse consumptie- en productiepatroon een oppervlakte (sub)tropisch bos verdwijnen die even groot is als het hele Vlaamse bosoppervlak3. Daarnaast doet onze economie in die regio ook venen verdrogen. De koolstofuitstoot die we jaarlijks veroorzaken door de ontbossing en door de drainage van venen in de (sub)tropen, bedraagt zo’n 12 à 13 keer de jaarlijkse koolstofopslag door bos in Vlaanderen (zie indicator voetafdruk ontbossing en koolstofuitstoot in de tropen - algemeen).
De Vlaamse consumptie veroorzaakte in 2019 zo’n 7.400 ha (sub)tropische ontbossing. De bijbehorende koolstofuitstoot bedroeg meer dan 4 Mton CO2. In wat volgt gaan we dieper in op:
- de landen waar onze impact het grootst is,
- de verantwoordelijke bedrijfstakken in die landen en
- de producten en diensten die we in Vlaanderen gebruiken en die aan de basis liggen van die impact.
We bespreken enkel de figuren die de impact van onze Vlaamse consumptie tonen, zo’n 40 à 45% van de totale impact van onze economie op ontbossing en op de bijbehorende koolstofuitstoot in de (sub)tropen. Figuren 3, 5, 7 en 10 tonen de gegevens voor de Vlaamse export, figuren 8 en 11 die voor de hele Vlaamse economie (consumptie + export).
Consumptie van vlees, zuivel en oliehoudende gewassen hoofdoorzaak van Vlaamse impact op (sub)tropische ontbossing
Ons consumptiepatroon veroorzaakt de meeste ontbossing in Indonesië en Brazilië (Figuur 2, linkerkant). In Indonesië ligt de teelt van oliehoudende gewassen (o.a. palmolie) aan de basis, in Brazilië is de ontbossing voor een belangrijk deel verbonden aan de lokale veeteelt (Figuur 2, midden). De teelt van oliehoudende gewassen (o.a. soja) en de teelt van granen (o.a. maïs) spelen er ook een belangrijke rol. Beide gewassen zijn grotendeels bestemd als veevoeder voor de veeteelt. Verder is een aanzienlijk deel van de ontbossing in Brazilië te wijten aan bosbouwactiviteiten. Het gaat om bossen die vervangen worden door bosplantages. Eventuele bosdegradatie door overmatige houtoogst zit niet in de ontbossingscijfers vervat. Veeteelt is ook in de meeste andere landen van de top 10 de belangrijkste directe oorzaak van ontbossing. Daarnaast komen de teelt van groenten, fruit en noten en de bedrijfstak overige landbouw (waartoe o.a. de teelt van cacao en koffie behoren) bij veel landen prominent in beeld.
Kijken we naar de producten en diensten die wij in Vlaanderen consumeren (Figuur 2, rechterkant), dan zijn de groepen met het grootste ontbossingsrisico de grote groep van “overige diensten” (o.a. horeca, catering, toerisme, onderwijs, ziekenhuizen…) met 26% van de impact, en de “chemische en farmaceutische producten” en de “overige landbouw- en voedingsproducten”, met elk 19% van de impact (zie Tabel 1 voor een overzicht van de bedrijfstakken en productgroepen). De impact die per productgroep wordt weergegeven is de impact van het biomassa-aandeel van elke productgroep (bv. het hout in de bouwsector, de voeding en de medische materialen van biologische oorsprong in de ziekenhuizen…). Materialen die niet afkomstig zijn van land- of bosbouwgebruik komen niet aan bod in deze indicator. De twee groepen van (voornamelijk) voedingsproducten samen (“vlees, zuivel en leder” en “overige landbouw en voeding”) bepalen ruim een kwart van onze impact. Die cijfers omvatten niet de ganse impact van onze voedingsconsumptie op de ontbossing in de tropen en subtropen: de voeding geconsumeerd in de horeca en de externe catering van bedrijven en dienstverleners (ziekenhuizen, rusthuizen, scholen, etc.) vormen een belangrijk onderdeel van de productgroep “overige diensten”. De interne catering van bedrijven (bv. uit de chemische en farmaceutische industrie) zit vervat onder elke bijbehorende productgroep (bv. chemische en farmaceutische producten). Bij een volgende update van de indicator gaan we na of een opdeling van de productgroepen per type biomassastroom (bv. dierlijke voeding, niet-dierlijke voeding, hout, bio-energie…) mogelijk is.
Ook ruim twee derde van Vlaamse impact op koolstofuitstoot door ontbossing en veendrainage toe te schrijven aan vlees, zuivel en oliehoudende gewassen
Kijken we naar de impact van onze consumptie op de koolstofuitstoot door ontbossing en drainage, dan staan opnieuw Indonesië en Brazilië bovenaan de lijst (Figuur 4, linkerkant). Daarnaast duiken in de top 10 ook landen op met een grote oppervlakte venen zoals Papoea-Nieuw-Guinea en Maleisië. De teelt van oliehoudende gewassen, o.a. soja en palmolie, en de veeteelt zijn de bedrijfstakken die ter plaatse het merendeel van de impact bepalen (Figuur 4, midden). In Papoea-Nieuw-Guinea en Colombia komt ook de teelt van groenten, fruit en noten duidelijk naar voren. In Indonesië en Colombia bepaalt daarnaast de overige landbouw (met o.a. de teelt van cacao, koffie en natuurlijk rubber) een belangrijk deel van de impact.
De impact van de groepen van producten en diensten die de Vlaming consumeert (Figuur 4, rechterkant), volgt een vergelijkbaar stramien als bij de impact op ontbossing (Figuur 2). De “overige diensten” staan opnieuw bovenaan met 27% van de impact, nu op de voet gevolgd door de “overige landbouw en voedingsproducten” met een kwart van de impact, en de “chemische en farmaceutische producten” met 18% van de impact. De twee groepen van (voornamelijk) voedingsproducten samen (“vlees, zuivel en leder” en “overige landbouw en voeding”) bepalen bijna een derde van onze impact. Opnieuw geldt de bemerking dat de berekende impact per productgroep enkel het biomassa-aandeel van elke productgroep omvat, en dat voeding niet alleen vervat zit in de voedingssectoren, maar ook een belangrijk onderdeel vormt van de productgroep “overige diensten”.
Belangrijke verschuivingen in productgroepen en landen van herkomst
Tussen 2010 en 2019 treden belangrijke verschuivingen op in de landen waar onze consumptie het grootste ontbossingsrisico veroorzaakt (Figuur 6). De impact in Indonesië en Brazilië neemt toe, die in Congo-Kinshasa en Australië daalt sterk. Naast enkele kleinere verschuivingen tussen landen valt ook een toenemend belang op van onze impact in Colombia en Mozambique en een afnemend belang van de impact in Tanzania, Papoea-Nieuw-Guinea en Ivoorkust. De koolstofuitstoot door ontbossing en drainage van venen vertoont gelijkaardige verschuivingen. Papoea-Nieuw-Guinea en Maleisië blijven wel steeds tot de top 10 van belangrijkste landen van impact behoren.
De impact van de productgroep “overige landbouw en voeding” op ontbossing en op de bijbehorende koolstofuitstoot in de (sub)tropen neemt gestaag af, die van de “overige diensten” schommelt zonder duidelijke trend (Figuur 9). In beide impactcategorieën stijgt de impact van de “chemische en farmaceutische producten” tussen 2015 en 2019 met meer dan 20% en kent hij een scherpe piek in 2018. Mogelijk liggen lokale prijsschommelingen aan de basis (zie ook opmerkingen over modelonzekerheden in het tabblad metadata). Omdat de foutenmarge op de data onbekend is, kunnen we niet spreken van significante trends.
Trend landen
Trend producten
Referenties
Alaerts, Katrijn, Maarten Stevens, en Maarten Christis. 2023.
‘De impact van Vlaanderen op de biodiversiteit in de wereld:
op zoek naar indicatoren.’ België: Instituut
voor Natuur- en Bosonderzoek.
GFW. 2023. ‘Interactive World Forest Map &
Tree Cover Change Data
GFW’. https://www.globalforestwatch.org/map/.
Jennings, Steve, en Lyra Schweizer. 2019. ‘Risky
Business: The Risk of Corruption and Forest Loss in
Belgium’s Imports of Commodities’. 3Keel - WWF.
Opgelet: de figuur toont niet de volledige productie-consumptieketen. Hij toont enkel de exporterende bedrijfstakken per land van impact en de finale productgroepen die we in Vlaanderen consumeren. Tussenliggende sectoren in dezelfde of andere landen (bv. de verwerking van soja uit Brazilië in de Nederlandse diervoederindustrie) komen niet in beeld. De impact van de bedrijfstak veeteelt en zuivel omvat ook het landgebruik nodig om het veevoer te produceren als dat op het bedrijf zelf gebeurt, niet als de grondstoffen elders worden aangekocht. Een deel van de impact van de veeteelt- en zuivelsector zit dus ook vervat in de impact van de bedrijfstakken oliehoudende gewassen (soja e.a.) en granen (maïs e.a.), die de basis vormen voor heel wat diervoeders.↩︎
Opgelet: de figuur toont niet de volledige productie-consumptieketen. Hij toont enkel de exporterende bedrijfstakken per land van impact en de finale productgroepen die we in Vlaanderen consumeren. Tussenliggende sectoren in dezelfde of andere landen (bv. de verwerking van soja uit Brazilië in de Nederlandse diervoederindustrie) komen niet in beeld. De impact van de bedrijfstak veeteelt en zuivel omvat ook het landgebruik nodig om het veevoer te produceren als dat op het bedrijf zelf gebeurt, niet als de grondstoffen elders worden aangekocht. Een deel van de impact van de veeteelt- en zuivelsector zit dus ook vervat in de impact van de bedrijfstakken oliehoudende gewassen (soja e.a.) en granen (maïs e.a.), die de basis vormen voor heel wat diervoeders.↩︎
De cijfers verschillen van de cijfers gerapporteerd in het methodologische achtergronddocument (Alaerts, Stevens, en Christis 2023), omdat het economische basismodel intussen enkele correcties en aanpassingen onderging (zie tabblad metadata). Vooral de exportcijfers verschillen aanzienlijk, omdat het huidige basismodel een andere kijk op wederuitvoer reflecteert: producten die enkel verhandeld worden in Vlaanderen en er geen verdere verwerking ondergaan, zitten niet meer vervat in de impact van onze export. Dit om afstemming met de andere voetafdrukindicatoren van de Vlaamse overheid (koolstofvoetafdruk, materialenvoetafdruk) te verzekeren. Om dezelfde reden werd ook de indeling van producten en diensten in productgroepen grondig aangepast. Daarnaast verbeteren de basisdata en de methodes van dit relatief nieuwe onderzoeksdomein ook voortdurend.↩︎
Meer weten?
Metadata over Voetafdruk ontbossing en koolstofuitstoot in de (sub)tropen - landen en sectoren
Publicatiedatum: 2024-11-19T10:00:00
Technische informatie
- Periodiciteit: vijfjaarlijks
- Volgende update: 2027
- Databereik: 2010 - 2019
Databron
- Producent: VITO i.s.m. het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)
- Dataset: Het economische basismodel bestaat uit een combinatie van twee multiregionale input-outputmodellen (Exiobase versie 3.8.2 en EORA), gekoppeld aan het Vlaamse input-outputmodel. Verschillende druk- en impactmodellen brengen de milieu-impact van de bedrijfstakken uit het economische basismodel in kaart. Het achtergronddocument (Alaerts, Stevens, en Christis 2023) geeft een uitgebreide toelichting over de gebruikte methodes.
- Gegevensinzameling: We combineren deze drie input-outputmodellen om zo veel mogelijk landen van impact, en verantwoordelijke sectoren en productgroepen te kunnen onderscheiden. De basisdata van de multiregionale input-outputmodellen komen voort uit internationale statistieken zoals FAOSTAT en UN Comtrade. Het Vlaamse model wordt opgemaakt door het Federaal Planbureau en in een tijdreeks gezet door VITO. De tabellen die de milieu-impact per bedrijfstak weergeven (de milieu-extensietabellen), steunen op diverse druk- en impactmodellen (zie berekeningswijze) en voor ruimtelijk expliciete gegevens o.a. ook op een wereldwijde landgebruikskaart.
Berekeningswijze
Zie ook (Alaerts, Stevens, en Christis 2023).
Financiële stromen als basis
In de hele set van voetafdrukindicatoren (voetafdruk biomassagebruik, voetafdruk landgebruik en biodiversiteit, voetafdruk ontbossing en koolstofuitstoot in de tropen) kiezen we voor één methode om het verband te leggen tussen grondstofstromen en hun impact: monetaire input-outputmodellering. Een multiregionaal monetair input-outputmodel (MRIO) modelleert handelsstromen tussen verschillende bedrijfstakken (bv. veeteelt, vervaardiging van diervoeders, vleesverwerking, textiel- en lederproductie …) uit verschillende landen. Daarvoor gebruikt het tabellen die de financiële stromen van en naar die bedrijfstakken in beeld brengen. Die stromen worden verbonden met producten en diensten bestemd voor eindconsumptie (bv. X% van de output van een bedrijfstak gaat naar vleesproducten, Y% naar oliën en vetten, Z% naar chemische producten, Q% naar bouwwerken …). Ze worden ook gekoppeld aan milieu-extensietabellen die de milieu-impact per eenheid output van een bedrijfstak weergeven (bv. X ton CO2-eq of X ha akkerland per euro output). Op basis van al die informatie kan onder meer de druk en impact die de totale consumptie van een land in andere landen veroorzaakt, achterhaald worden.
Consumptie, productie, export, economie: waar gaat het om?
Figuur 1 toont het verband tussen de begrippen die in de bespreking aan bod komen.
Figuur 1: verband tussen consumptie in Vlaanderen, de ontbossing in Brazilië en de verschillende begrippen die in de bespreking aan bod komen.
De Vlaamse consumptie omvat de vraag naar goederen en diensten door huishoudens, vzw’s en overheden, maar ook investeringen in vaste activa zoals woongelegenheden, infrastructuur en machines, en de veranderingen in voorraden van bedrijven. De Vlaamse export omvat alle uitvoer van intermediaire en afgewerkte producten. Goederen die louter door Vlaanderen getransporteerd worden, of in Vlaanderen verhandeld, maar niet verwerkt worden, tellen niet mee. De Vlaamse economie is de som van onze Vlaamse consumptie en onze productie voor export.
We tonen voor elke impactcategorie (hier ontbossing en koolstofuitstoot door ontbossing en drainage in de (sub)tropen):
- de landen waar de impact veroorzaakt door Vlaamse consumptie en export zich situeert,
- de verantwoordelijke bedrijfstakken in die landen en
- de productgroepen die wij in Vlaanderen consumeren of exporteren en die aan de basis liggen van de impact.
De impact die per bedrijfstak in een land getoond wordt, omvat enkel de lokale impact van die bedrijfstak, niet de impact van de ganse voorketen. Zo omvat de impact van de Braziliaanse voedingsindustrie op het landgebruik in Brazilië (voor Vlaamse consumptie) enkel de impact van de verwerking van voeding, niet de impact van de productie van grondstoffen (groenten, granen, fruit…). De impact van de productie van de grondstoffen zit vervat onder de bedrijfstakken “productie van groenten, fruit en noten”, “productie van granen” … in Brazilië of andere landen van herkomst. Voor de bedrijfstak veeteelt en zuivel telt de productie van veevoer (gras, granen, oliehoudende gewassen…) wel mee in de impact als dat veevoer op het bedrijf zelf geproduceerd wordt.
De impact per productgroep van onze Vlaamse consumptie (of export) omvat de impact van de ganse voorketen van de producten, inclusief de land- of bosbouwactiviteiten in alle landen waar onze grondstoffen direct of indirect vandaan komen. Tabel 1 geeft een overzicht van de bedrijfstakken en de productgroepen die we gebruiken, en toont het verband tussen beide.
Ontbossing in de (sub-)tropen
De indicator ontbossing legt de link tussen land- en bosbouwproducten en recente ontbossing in de (sub)tropen (2001 - 2019, 135 landen). Ontbossing wordt beschouwd als het volledig verwijderen van vegetatie van > 5 m hoog met een kroondichtheid van minstens 25%. Die definitie dekt ook het verdwijnen van heel wat savannegebieden zoals de Braziliaanse Cerrado. Bosdegradatie wat bijvoorbeeld het gevolg is van overmatige houtoogst komt niet in beeld. De oppervlakte ontbossing wordt berekend op basis van een combinatie van satellietdata en nationale en internationale statistieken (Pendrill e.a. 2022). Die ontbossing wordt gekoppeld aan een eenvoudig model voor veranderingen in landgebruik (uitbreiding van akkerbouw, grasland en bosbouw) in een land of regio. De veranderingen in landgebruik worden op hun beurt toegewezen aan economische activiteiten bv. teelt van granen, rijst, vee… Ontbossing die niet te wijten is aan een uitbreiding van akkerland, grasland of bosbouw (bv. door uitbreiding van urbaan gebied of mijnbouw, natuurlijke bosbranden, illegale houtkap …, zo’n 40% van de totale ontbossing in de bestudeerde periode) telt niet mee. Ontbossing voor grasland wordt steeds gelinkt aan vleesproductie, niet aan zuivelproductie.
Land dat ontbost wordt voor akkerland, grasland of bosplantages brengt gewoonlijk nog vele jaren land- en/of bosbouwproducten voort. Daarom wordt een “afschrijvingsperiode” van vijf jaar gehanteerd: de verantwoordelijkheid voor de ontbossing in een bepaald jaar wordt gelijkmatig gespreid over de producten die het landgebruik voortbrengt in de volgende vijf jaar.
De indicator geeft enkel een aanduiding voor het risico op ontbossing: rechtstreekse verbanden tussen onze consumptie en de complexe processen die ontbossing veroorzaken zijn gewoonlijk moeilijk hard te maken. Ze houdt geen rekening met de ecologische waarde van het verdwenen bos. Ze legt de nadruk op landen en sectoren die recent (sinds 2000) grote biodiversiteitsverliezen leden of waar het biodiversiteitsverlies nog volop aan de gang is.
Koolstofuitstoot door ontbossing en drainage in de (sub-)tropen
De indicator koolstofuitstoot bouwt voort op de ontbossingsindicator. Hij combineert gegevens over ontbossing in de (sub)tropen met (ruimtelijke) gegevens over de koolstof opgeslagen in de bovengrondse biomassa, de ondergrondse biomassa en de bodem onder verschillende vormen van landgebruik. Zo kan een netto-koolstofuitstoot door ontbossing berekend worden. Ruimtelijke gegevens over de drainage van venen en de CO2-uitstoot die daarbij komt kijken, worden mee opgenomen in het totaal. Andere broeikasgassen dan CO2 komen niet in beeld. De toewijzing aan economische activiteiten gebeurt op dezelfde manier als bij ontbossing.
Voor bos dat na het jaar 2000 en vóór de definitieve ontbossing degradeert, bijvoorbeeeld door selectieve houtkap, wordt de koolstofuitstoot toegewezen aan landbouwactiviteiten en bosplantages enigszins overschat. Ook hier wordt een afschrijvingsperiode van vijf jaar gehanteerd.
Opmerkingen bij de gegevenskwaliteit en betrouwbaarheid
De gerapporteerde cijfers in de reeks van voetafdrukindicatoren verschillen van die uit het achtergrondrapport (Alaerts, Stevens, en Christis 2023), omdat het basismodel ondertussen enkele aanpassingen en correcties onderging. De belangrijkste wijzigingen zijn:
- Grondstoffen en producten die in Vlaanderen louter verhandeld worden voor export en hier geen verdere verwerking ondergaan (de “wederuitvoer”), worden niet meer meegeteld in de impact van onze export. Ook goederen die enkel door Vlaanderen getransporteerd worden, zonder eigendom te worden van een Vlaams bedrijf (de “doorvoer”), tellen niet mee in de exportcijfers. Dit om afstemming te verzekeren met de andere voetafdrukindicatoren van de Vlaamse overheid (koolstofvoetafdruk, materialenvoetafdruk). In het achtergrondrapport (Alaerts, Stevens, en Christis 2023) werd enkel de doorvoer niet tot de export gerekend, de wederuitvoer telde wel mee. De aanpassing heeft een grote invloed op de gerapporteerde impact van onze Vlaamse export.
- Ook de verdeling van de Vlaamse consumptie over de verschillende productgroepen werd aangepast om afstemming te verzekeren met de andere voetafdrukindicatoren van de Vlaamse overheid (koolstofvoetafdruk, materialenvoetafdruk). De voetafdrukindicatoren in deze fiche brengen louter de impact van verhandelde biomassastromen in beeld. Een opdeling van de consumptie per type biomassastroom (bv. dierlijke voeding, niet-dierlijke voeding, energieproducten, houtproducten…) zou de interpretatie van de resultaten kunnen vereenvoudigen. Bij toekomstige updates wordt de haalbaarheid van zo’n indeling nagegaan.
- De data voor het gebruik van gas en elektriciteit uit het Vlaamse input-outputmodel werden verfijnd en in aparte categorieën gerapporteerd.
- Enkele fouten in de data van het multiregionale model Exiobase 3.8.2 werden gecorrigeerd.
- De datareeks 2010-2016 werd toegevoegd. De reeks 2010-2016 is berekend op basis van het interregionaal input-outputmodel 2010 en de updates daarvan, de reeks 2015-2019 is berekend op basis van het interregionaal input-outputmodel 2015 en de updates daarvan. Tussen beide periodes is de structuur van het economische basismodel gewijzigd, de resultaten van beide periodes zijn daarom niet zomaar te vergelijken.
We gebruiken recente modellen en de best beschikbare data, die in verschillende gevalstudies op hun kwaliteit en nauwkeurigheid getest zijn. Op vele schattingen zit echter een grote onzekerheid, die inherent is aan werken met multinationale databanken van diverse origine en met complexe impact-ketens. Om de set van voetafdruk-indicatoren uit het experimentele stadium te lichten, is verder onderzoek naar hun betrouwbaarheid noodzakelijk. Welk effect heeft het gebruik van een ander type input-outputmodel bijvoorbeeld op de resultaten? En wat als een ander landgebruiks- of biodiversiteitsmodel gehanteerd wordt?
De resultaten vormen een goede basis om grootteordes mee te geven en algemene verhoudingen tussen (grote groepen van) landen en sectoren af te leiden. Ze kunnen helpen om het bewustzijn rond onze externe impact te vergroten en om hotspots van impact aan te duiden voor verdere actie of onderzoek. De grote onzekerheid op de basisdata en op de modellen maakt de indicatoren niet geschikt om uitspraken te doen over de impact van meer specifieke bedrijfstakken en producten. Enkele beperkingen die eigen zijn aan (financiële) input-outputmodellering beïnvloeden de interpretatie van de resultaten, o.a.:
- Het model bundelt diverse sectoren per land in grote groepen. Dat geldt zeker voor diverse activiteiten die van land- en bosbouw afhankelijk zijn, en die de basis vormen van de voetafdrukberekeningen in deze indicatorenset. Zo worden uiteenlopende oorzaken samengevoegd die aan de basis kunnen liggen van onze impact. Dat maakt het soms moeilijk om verschillen tussen indicatoren en tussen opeenvolgende jaren in detail te duiden.
- De gebruikte input-outputmodellen hebben een financiële basis. De geregistreerde milieu-impact wordt (her)verdeeld over verschillende sectoren op basis van de grootte van financiële stromen tussen die sectoren. Financiële stromen zijn niet altijd representatief voor verhandelde hoeveelheden goederen, noch voor hun milieu-impact. Prijsfluctuaties kunnen een grote invloed hebben op het resultaat.
- Verschillen in de structuur van het Vlaamse input-outputmodel en de internationale modellen laten voorlopig niet toe om de impact van Vlaanderen rechtstreeks te vergelijken met de impact van België en met die van andere landen.
- De indicatoren zijn steeds te interpreteren als schattingen van het “risico op impact”, niet als exacte cijfers. Ze rapporteren hoofdzakelijk data op landniveau. De exacte locatie van de productie en impact is met deze gegevens niet te achterhalen. De impact is daarom steeds gebaseerd op gemiddelde productiepraktijken in een land. In welke mate de goederen die Vlaanderen invoert en consumeert afkomstig zijn van duurzame productiepraktijken of ontbossingsvrije herkomsten, is niet uit de data af te leiden. Dat maakt het moeilijk om het effect van specifiek Vlaams beleid apart te onderzoeken.
- Omdat de betrouwbaarheid van de modelresultaten voorlopig niet ingeschat kan worden, is het niet mogelijk om na te gaan of de verschillen tussen opeenvolgende jaren te wijten zijn aan reële veranderingen van de impact op het terrein of aan schommelingen die eigen zijn aan het model, bijvoorbeeld prijsschommelingen in verschillende sectoren. Dat maakt het model momenteel niet geschikt om trends (op korte termijn) op te volgen.
Elke eventuele update van de voorgestelde indicatoren moet rekening houden met de huidige vorderingen in het onderzoek en het beleid ter zake. Zo is het bijvoorbeeld van belang dat de indicatoren voor ontbossing dezelfde definitie voor bos hanteren als het beleid dat de ontbossing wil aanpakken. Op Europees en internationaal niveau wordt gezocht naar afstemming tussen verschillende mogelijke methodes en modellen. Kant-en-klare modellen die de grootste beperkingen van de modellen die we in dit rapport gebruiken, aanpakken, zijn momenteel nog niet beschikbaar. Maar verschillende internationale wetenschappelijke consortia werken hard aan verbeteringen.
De voorgestelde indicatoren vormen een eerste stap om een beter zicht te krijgen op de impact van de Vlaamse economie op de biodiversiteit in de wereld. Ze zijn nog experimenteel en vormen een basis om op verder te bouwen. Aanvullende indicatoren zijn nodig om bijvoorbeeld een gedetailleerder beeld te krijgen van belangrijke goederenstromen of om acties die ondernomen worden om onze impact aan te pakken beter op te volgen.
Download
Broncode indicator: voetafdruk_ontbossing_land_sector.Rmd
Broncode metadata: metadata_voetafdruk_ontbossing_land_sector.Rmd
Referenties
Alaerts, Katrijn, Maarten Stevens, en Maarten Christis. 2023.
‘De impact van Vlaanderen op de biodiversiteit in de wereld:
op zoek naar indicatoren.’ België: Instituut
voor Natuur- en Bosonderzoek.
Pendrill, Florence, U. Martin Persson, Thomas Kastner, en Richard Wood.
2022. ‘Deforestation Risk Embodied in Production and Consumption
of Agricultural and Forestry Commodities 2005-2018’. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.5886600.