Definitie

Deze indicator toont de groei van de oppervlakte bebouwde percelen in Vlaanderen, uitgedrukt in hectare per dag. De indicator dekt niet volledig het begrip ‘ruimtebeslag’ dat in het Vlaamse omgevingsbeleid wordt gehanteerd. Ruimtebeslag bevat bijvoorbeeld ook onbebouwde terreinen, wegen en spoorwegen (Vlaamse Regering 2018). Bebouwde percelen zijn wel de grootste component van het ruimtebeslag (Poelmans, Janssen, en Hambsch 2022). Ze zijn ook de belangrijkste oorzaak van de groei ervan, onder andere door de toename van huizen en tuinen en van landbouwgebouwen en -infrastructuur.

Daarom geeft deze indicator een beleidsrelevant signaal over het tempo waaraan Vlaanderen verder open ruimte aansnijdt, en of de druk van landgebruiksverandering op natuurlijke ecosystemen en biodiversiteit aanhoudt of afneemt.

Bespreking

Tijdens de jaren 1980-1990 groeide de oppervlakte bebouwde percelen aan een tempo van meer dan 10 ha/dag. In de tweede helft van de jaren 1990 daalde dit tempo gevoelig. In de periode 2001-2009 groeide de oppervlakte bebouwde percelen nog met 6 à 7 ha/dag.

Na 2009 daalde de groei van de oppervlakte bebouwde percelen geleidelijk verder tot 4,5 ha/dag.

De sterke toename van de bebouwde percelen in 2018 valt deels toe te schrijven aan een verandering in de methode van gegevensverzameling, namelijk het meetellen van de oppervlakte zeedijk in de tien Vlaamse kustgemeenten. Daarnaast was er ook een stijging in het ruimtegebruik voor wonen, kort na de aankondiging van de bouwshift. Recentere schommelingen (2019-2021) hebben mogelijk te maken met de COVID-pandemie (verminderde bouwactiviteit in 2020) maar vooral ook met de evolutie van de langetermijnrente. Die rente bepaalt de prijs van woonkredieten en heeft zo een invloed op de vraag naar bouwvergunningen en de toename van de bebouwde percelen. De historisch lage langetermijnrente in 2020 en 2021 ging samen met een toename in de bouwvergunningen (STATBEL 2024). In 2022 en 2023 steeg de langetermijnrente, werden de woonkredieten duurder en daalde het aantal bouwvergunningen opnieuw.

De Vlaamse Regering Jambon wou het bijkomend ruimtebeslag tegen 2040 terugbrengen tot 0 ha/dag (Demir 2019; Vlaamse Regering 2019). De regering Diependaele bevestigt die langetermijndoelstelling (Vlaamse Regering 2024). De Strategische visie Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en de Beleidsnota Omgeving 2024-2029 stellen tegen 2025 een daling tot 3 ha/dag voorop (Vlaamse Regering 2018; Brouns 2024).

De totale opplakte bebouwde percelen groeide tussen eind 1982 en eind 2023 van 149.326 ha (11,1% van Vlaanderen) naar 237.207 ha (20,1 % van Vlaanderen).

De bebouwingsgraad, of het aandeel bebouwde percelen ten opzichte van de totale oppervlakte, is het hoogst in de provincie Antwerpen. Ook Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant hebben een hogere bebouwingsgraad dan het Vlaamse gemiddelde. De bebouwingsgraad in West-Vlaanderen en Limburg ligt onder het Vlaamse gemiddelde.

De groei bleef gedurende de volledige periode het hoogst in Antwerpen (+10,8%) en het laagst in West-Vlaanderen (+7,6%). Door de sterke urbanisatie tijdens de jaren 1980 in Vlaams-Brabant werd de bebouwingsgraad er vanaf 1990 hoger dan in Oost-Vlaanderen. Eind 1982 had Limburg de laagste bebouwingsgraad (9,5%). Omdat de bebouwing er sneller toenam dan in West-Vlaanderen hadden beide provincies eind 2023 ongeveer dezelfde bebouwingsgraad (17,5% en 17,6%). In alle provincies vertraagde de groei van de bebouwde percelen na 2002.