Hebben bodems namen?
Als je bodems wil kunnen bestuderen en aanduiden op een kaart, moeten ze wel eerst een naam hebben. Net zoals voor planten of dieren zijn er voor de verschillende bodems die in ons land en in de wereld voorkomen systemen bedacht om ze allemaal te kunnen benoemen. Dat heet een ‘bodemclassificatiesysteem’. Laten we eens bekijken hoe dat allemaal in zijn werk is gegaan, en hoe we te weten kunnen komen welke bodem waar te vinden is.
De Belgische bodemkartering
Voor we bodems een naam kunnen geven, moeten we weten hoe ze van elkaar verschillen. En dat hebben ze in België grondig aangepakt. In 1948 werd het startschot gegeven voor een immense wetenschappelijke campagne: er werden 5 miljoen bodemboringen gedaan en 100 000 profielputten gegraven.
Bodems met vergelijkbare eigenschappen groepeerden de karteerders in een “bodemtype”. Alles werd nauwgezet op terreinkaarten genoteerd en daarna met de hand overgetekend en ingekleurd op topografische kaarten. Die werden uitgegeven op kaartbladen met een schaal van 1/20 000. Er werden ook labotesten en veldproeven gedaan om na te gaan hoe het bodemtype de groei van verschillende gewassen beïnvloedde: zo kon men voor elk bodemtype een geschiktheidsklasse bepalen voor verschillende gewassen, weiland of bos. Die liep van 1 voor ‘zeer geschikt’ tot 5 voor ‘ongeschikt’.
Dankzij die enorme inspanning heeft België nog steeds één van de meest gedetailleerde bodemkaarten in de wereld! En ook vandaag wordt er nog ijverig aan die bodemdatabank gewerkt. De hele Vlaamse bodemkaart is gedigitaliseerd en er worden updates gemaakt van de bodemgegevens die eraan verbonden zijn. Die kan je terugvinden via de Bodemverkenner van de Databank Ondergrond Vlaanderen.
Zij is de beste gids van de landbouwer
Hier vind je een ingekorte versie van de film ‘de bodemkaart van België’ uit 1951. Die werd getoond als voorfilm in de bioscopen en legde uit waarvoor de bodemkaart moest dienen en hoe ze werd gemaakt. De volledige film kan je vinden bij ‘dieper graven’.
Gerealiseerd door KU Leuven in opdracht van Departement Omgeving. Credits in video
De bodemseries uit de legende van de Belgische bodemkaart
Bij een kaart hoort uiteraard ook een legende met namen. De karteerders merkten dat er drie belangrijke eigenschappen waren waarin de bodemtypes verschilden: de korrelgrootte van de bodempartikels (of ‘textuur’), de natuurlijke diepte van het grondwater (de ‘drainageklasse’ of ‘vochttrap’) en de lagen of horizonten die in de bodem voorkwamen (‘de profielontwikkeling’). Ze gaven elk bodemtype een code van drie letters die ze de ‘bodemserie’ of ‘kernserie’ hebben genoemd:
- De eerste letter geeft de textuur weer. Die gaat van zand (Z) tot zware klei (U). Hier kom je er meer over te weten: Welke bodems hebben we?
- De tweede letter geeft de grondwaterstand of vochttrap aan. Die geeft aan hoe hoog het grondwater komt in de zomer en in de winter. Ze begint bij a voor zeer droge gronden, en loopt tot g voor zeer slecht gedraineerde en uiterst natte bodems. Deze letter is meestal een kleine letter, maar als de vochttrap op korte afstand sterk verschilt, kan ook een gecombineerde vochttrap of ‘complex’ worden gebruikt. Die wordt aangegeven met een hoofdletter.
- De laatste letter van de bodemserie geeft aan welke horizonten er in het bodemprofiel werden aangetroffen. Deze letter is opnieuw een kleine letter, maar soms komen er complexe situaties voor die worden aangeduid met een hoofdletter. Een typische, goed ontwikkelde bodem van de leemstreek wordt bijvoorbeeld aangeduid met ..a, een bodem van de zandstreek met ..g
Soms bleken die letters toch nog niet genoeg om alle belangrijke informatie weer te geven. Dan werden er nog andere letters aan de kernserie toegevoegd. Bijvoorbeeld als er een oudere geologische laag dicht aan de oppervlakte wordt gevonden (de ‘substraatgronden’ uit module 2 bijvoorbeeld), dan wordt er nog een extra kleine letter voor de kernserie geplaatst. Je kan de kernserie echter altijd terugvinden door naar de eerste hoofdletter te zoeken.
Het internationale systeem: “World Reference Base for Soil Resources” (WRB)
Dat Belgische systeem met letters werkt uitstekend om heel gedetailleerd bodeminformatie over ons land te verzamelen, maar het is minder geschikt om met bodemkundigen uit andere landen te praten. Zowat ieder land heeft immers zijn eigen systeem. Daarom werd in 1980 gestart met de ontwikkeling van een internationaal systeem: de ‘World Reference Base for Soil Resources’, kortweg ‘WRB’. Dit systeem benoemt bodems op basis van de horizonten die erin voorkomen. Hieronder kan je enkele voorbeelden zien van profielen met hun namen in het Belgische systeem en in WRB.
Dieper graven?
Dr. Stefaan Dondeye en Prof. Etienne Van Hecke schreven een uitgebreid artikel over bodemkaarten en bodemclassificatie in het Jaarboek ‘De Aardrijkskunde’ in 2015, uitgegeven door de Vereniging Leraars Aardrijkskunde vzw: https://www.vla-geo.be/sites/default/files/jaarboek/2017-02/VLA_jaarboek_2015.pdf(PDF bestand opent in nieuw venster)
De gedigitaliseerde kaarten kan je raadplegen via de Bodemverkenner van Databank Ondergrond Vlaanderen: https://www.dov.vlaanderen.be/portaal/?module=public-bodemverkenner (opent in nieuw venster)
De Belgische Bodemkaart:
Bekijk de film die in de jaren ’50 als voorfilm in bioscopen getoond werd om het project van de Belgische Bodemkartering toe te lichten, en leer waarom en hoe die kaarten gemaakt werden – (de kaarten in deze film zijn nog met een voorloper van het huidige classificatiesysteem gemaakt): https://ees.kuleuven.be/soil-monoliths/belgian-centre-for-soil-mapping.html (opent in nieuw venster)
Verken de collectie referentiebodems die gemaakt werd bij de bodemkaart – daar kan je de belangrijkste bodemtypes van België ontdekken, bekijken hoe ze eruit zien en leren wat hun opportuniteiten en uitdagingen zijn voor landgebruik: https://ees.kuleuven.be/soil-monoliths/ (opent in nieuw venster)
Download de volledige legende voor de digitale bodemkaart van Vlaanderen: https://www.dov.vlaanderen.be/page/digitale-bodemkaart-van-het-vlaams-gewest(opent in nieuw venster)
Internationaal systeem:
In deze handige samenvatting geeft Dr. Dondeyne foto’s en een korte beschrijving van de belangrijkste bodemtypes van Vlaanderen. Hij legt ook uit waar ze voorkomen. Je kan het bestand downloaden via deze pagina: https://www.dov.vlaanderen.be/page/bodemkaarten (opent in nieuw venster)
Leer meer over het internationale classificatiesysteem WRB op de website van het Wereld Bodem Informatiecentrum: https://www.isric.org/explore/wrb (opent in nieuw venster)