Staartbijten bij varkens

Staartbijten is afwijkend gedrag. Het is een complex probleem dat meestal zijn oorzaak vindt in een combinatie van verschillende factoren die stress veroorzaken bij varkens.

Mogelijke oorzaken zijn o.a.:

• verveling (onvoldoende afleidingsmateriaal)
• hoge varkensdichtheid
• competitie om voeder of water
• gebrek aan natrium of essentiële aminozuren
• suboptimaal stalklimaat

De dieren kunnen ook gaan bijten in de oren, flanken, of zelfs vulva’s of penissen van hun soortgenoten maar het bijten aan de staart komt het meest voor en vormt het grootste probleem.

Staartbijten treedt meestal op na een periode van staartkauwen zonder letsel. Wanneer de varkens rusten, knabbelen ze zachtjes op de staarten zonder ze te beschadigen.

In de volgende fase is het bijten krachtiger en ontstaan er letsels. Door de smaak van het bloed en de pijnbewegingen van het gewonde varken, wordt er nog meer gebeten en gaan ook meer varkens meedoen. In deze fase wordt het probleem het meest opgemerkt.

In een later stadium zijn de ernstig gewonde varkens apathisch. Ze blijven liggen in dezelfde houding en reageren amper op de beten.

Staartbijten kan verschillende vormen aannemen gaande van een constant aanwezig probleem tot explosieve uitbraken. De mate waarin staartbijten voortkom is zeer variabel en is afhankelijk van het beheer van de productie-eenheid.

Staartbijten geeft onnodig veel pijn, stress en frustratie voor de dieren. Daarnaast heeft dit agressieve gedrag ook belangrijke economische gevolgen. Staartkwetsuren vergroten niet alleen het risico dat karkassen worden afgekeurd en bijgesneden, hoofdzakelijk door abcesvorming, maar zouden ook een lager geslacht gewicht geven.

Staartbijten kan niet geheel worden uitgeroeid, maar u kunt de risico’s aanzienlijk verkleinen als u de juiste maatregelen neemt:

• voorzie voldoende ruimte voor de varkens, de wettelijke normen zijn een absoluut minimum.
• geef geschikt en voldoende afleidingsmateriaal (verrijking)
• zorg voor gepaste omgevingsfactoren, een goede gezondheidstoestand en een evenwichtige voeding.
  • thermisch comfort en luchtkwaliteit
    Hittestress speelt een belangrijke rol bij het ongemak van varkens. De dieren proberen hun overtollige warmte kwijt te raken door op koele oppervlakten te gaan liggen en/of door extra te drinken. De staltemperatuur moet zo dicht mogelijk bij de optimale temperatuur van het varken liggen. Vermijd luchtstromingen. Dit kan om verschillende benaderingen vragen die niet alleen afhangen van het seizoen en de natuurlijke omstandigheden, maar ook van het houderijsysteem.
    Een gebrekkige luchtkwaliteit met veel stof en schadelijke gassen door ontoereikende ventilatie geeft een verhoogde concentratie van ammoniak en stof wat leidt tot ademhalingsproblemen. De concentratie van deze gassen moet onder de voor varkens comfortabele grens liggen.

  • gezondheidstoestand
    Een algemeen gebrekkige gezondheidstoestand, zieke dieren en/of varkens met een groeiachterstand vormen een risicofactor. Als preventieve maatregel kunt u samen met de bedrijfsdierenarts een algemeen gezondheidsplan voor het bedrijf opstellen. Het gezondheidsplan inclusief een geschikt vaccinatieprogramma, zou kunnen helpen de gezondheid van de dieren te verbeteren en op peil te houden.

  • competitie
    Een hoge varkensdichtheid, onvoldoende voederbakken of drinknippels in verhouding tot het aantal dieren, vertraging in het voederen en het mengen van dieren (behalve tijdens het spenen) leiden tot competitie. Dit geeft onrust in de groep, een verhoogd agressieniveau en huidletsels.
    Voorzie voldoende voeder- als drinkbakken zodat alle dieren toegang hebben. Controleer geregeld of de systemen goed werken. Plan de spreiding van varkens over de houderij, zodat er zo weinig mogelijk moet gemengd worden.

  • voeding
    Tekorten aan natrium, proteïnen of specifieke aminozuren zoals tryptofaan zijn vaak de oorzaak van staartbijten. Zorg daarom voor een uitgebalanceerde voeding met een toereikende hoeveelheid zout en essentiële aminozuren. Een plotse verandering in de samenstelling van het voeder, vooral naar een lagere voedingswaarde, kan ook leiden tot staartbijten en moet u vermijden.

Het is daarom aan te raden om een gedetailleerd verslag bij te houden van de houderij-omstandigheden van de varkens en van alle factoren die een invloed kunnen hebben op het staartbijten. Bij problemen kan dit helpen om de onderliggende oorzaak te vinden zodat snel de gepaste maatregelen kunnen genomen worden.

U kunt hiervoor gebruik maken van zogenaamde welzijnsindicatoren.

Lees ook: Waarom hebben mijn varkens last van staartbijten(PDF bestand opent in nieuw venster)?

Wanneer varkens andere dieren bijten moet u onmiddellijk optreden. Zowel de bijters als de gebeten dieren moet u isoleren. De dieren met letsels moet u meteen behandelen. Een toename in de staartkwetsuren, rusteloosheid van varkens en een verlaagde staartpositie zijn goede indicatoren van een uitbraak van staartbijten.

Controleer eerst de houderij-omstandigheden en de vastgelegde maatregelen. Indien deze maatregelen er niet in slagen het staartbijten te verminderen, moeten ze opnieuw worden bekeken om plaatsen aan te duiden waar verdere aanpassingen nodig zijn.
Dit proces zou doorlopen moeten worden totdat het staartbijten stopt. Wanneer het staartbijten is gestopt, kunt u met 1 à 2 nesten van niet-gecoupeerde staarten de situatie testen.

Het couperen van staarten als routinemaatregel is niet toegestaan. Het couperen van staarten mag alleen worden uitgevoerd indien er sprake is van eerdere verwondingen (staart/oren/spenen ...) en uitsluitend nadat alle bekende risicofactoren zijn aangepakt.