Vlaamse topstukken zijn objecten en verzamelingen die om hun archeologische, (cultuur)historische, artistieke of wetenschappelijke betekenis voor de Vlaamse Gemeenschap zeldzaam en onmisbaar zijn. “Slechts de helft van de ruim negenhonderd beschermde topstukken was hoogwaardig gedigitaliseerd. Daarom werd ons gevraagd een digitale versnelling in te zetten.”, legt Lobke Vanden Eynden uit, projectleider digitalisering en digitale instroom bij meemoo, Vlaams instituut voor het archief. ” Meemoo-collega Timothy Naessens vult aan: “Door ze te digitaliseren zijn ze voor iedereen toegankelijk en blijven ze bewaard voor toekomstige generaties. Dat kregen we voor elkaar dankzij Europese steun.”

Samen met de experten van de Topstukkenraad koos meemoo 245 topstukken uit. Sommige werken bestaan uit verschillende onderdelen, wat het totaal bracht op 475 te digitaliseren schilderijen, manuscripten, oude drukken, partituren, tekeningen, beeldhouwwerken en prenten. Lobke: “Werken die niet toegankelijk zijn voor het grote publiek, kregen prioriteit.” De hele operatie was een organisatorisch en logistiek huzarenstukje, want de topstukken zaten verspreid over 50 musea, 25 kerken en abdijen, en 5 archiefdepots. Begin er maar aan!

“Kwetsbare stukken of stukken die niet verplaatsbaar zijn, zoals een schilderij dat metershoog hangt of een beeld van 800 kilo op een sokkel, moesten we ter plaatse digitaliseren. Meer dan eens moesten we ons van onze creatiefste kant laten zien”, lacht Lobke. “Gelukkig konden we op veel hulp rekenen van technische experten uit binnen- en buitenland, collectiebeheerders, onderzoekers en erfgoedpartners.”

Timothy: “Ieder object is uniek en vroeg om een gepaste aanpak. Topstukken uit papier en perkament werden gedigitaliseerd met een mobiele boekenwieg, uitgerust met een camera, lampen en lasers. Beeldhouwwerken werden van top tot teen gescand en kregen een digitale 3D-kopie. Van schilderijen, tekeningen en prenten lieten we hoogwaardige fotografische reproducties of een gigapixelopname maken, zodat je kan inzoomen tot in de kleinste penseelstreek.”

Het initiatief maakte deel uit van het GIVE-project: het Gecoördineerd Initiatief voor Vlaamse Erfgoeddigitalisering. Dit project digitaliseert en archiveert meer dan 800.000 krantenpagina’s, topstukken en glasplaten. En met de hulp van artificiële intelligentie krijgen zo’n 130 audiovisuele collecties extra beschrijvingen. GIVE is mogelijk dankzij de steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en kadert binnen het relanceplan Vlaamse Veerkracht van de Vlaamse overheid. Het project sleepte eind 2023 een Vlaanderen Digitaal Award in de wacht en twee Digital Society Awards. Onthoud: een project met grote maatschappelijke impact.

Voor Timothy en Lobke was dit een droomjob. Alsof ze maandenlang in een zevende hemel verbleven. Welk topstuk maakte de grootste indruk? Timothy: “Het 3D-scannen van het veertiende-eeuwse beeld van de Heilige Catharina in de Gravenkapel in Kortrijk vond ik een onvergetelijke ervaring. Het was net gerestaureerd en voor het op zijn sokkel werd geplaatst, konden we het scannen. Wat je noemt: een ‘once in a lifetime’ kans.”

Lobke: “Het Antifonarium van Vorst uit de zestiende eeuw blies me toch wel even van mijn sokken. Het omvat meer dan 1500 perkamenten folio’s in vijf banden die elk zo’n dertig kilogram wegen. De miniaturen zijn adembenemend mooi! Ook het Oorlogsdagboek 1914-1918 van Virginie Loveling vond ik heel bijzonder. Het vuil van de oorlog hangt er nog letterlijk op.”

Op www.totindetail.be (opent in nieuw venster)kan je alvast een selectie aan kunst- en erfgoedparels, waaronder meesterwerken van Pieter Bruegel de Oude, Antoon Van Dyck en Constant Permeke, van héél dichtbij bewonderen en bladeren in eeuwenoude manuscripten. Honger naar meer? Alle erfgoedobjecten die gedigitaliseerd werden in het GIVE-project, vinden op termijn hun weg naar hetarchief.be(opent in nieuw venster) waar ze voor iedereen toegankelijk zullen zijn.

Meer informatie over topstukken en het Topstukkendecreet vind je via de website van het Departement Cultuur, Jeugd en Media(opent in nieuw venster). Kunstwerken die in de topstukkenlijst zijn opgenomen, kan je raadplegen op de topstukkendatabank.(opent in nieuw venster)