Sinds 1 januari 2017 zijn uitsluitend nog de gemeenten bevoegd voor het opsporen, registreren en aanpakken van verwaarloosde woningen en gebouwen. Tot en met het jaar 2016 omvatte de Vlaamse inventaris verkrotting een lijst met verwaarloosde woningen en gebouwen, waaraan een heffing was gekoppeld. Deze gewestelijke lijst en gewestelijke heffing bestaan sindsdien niet meer. De laatste aanslag (voor het jaar 2016) is begin 2017 naar eigenaars van verwaarloosde woningen en gebouwen verstuurd.

Een gemeente kan zelf beslissen of ze verwaarloosde woningen en gebouwen registreert en aanpakt. Er bestaat slechts een zeer beperkt Vlaams kader, dat vastgelegd is in artikelen 2.15 tot en met 2.20 van de Vlaamse Codex Wonen van 2021. Het regelt de volgende zaken:

1. De definitie van verwaarlozing is bij decreet vastgelegd voor heel het gewest, maar geeft slechts een algemene omschrijving: een woning of gebouw geldt pas als verwaarloosd, wanneer het ernstige zichtbare en storende gebreken of tekenen van verval vertoont aan buitenmuren, voegwerk, schoorstenen, dakbedekking, dakgebinte, buitenschrijnwerk, kroonlijst of dakgoten.

2. Gemeenten kunnen de nadere invulling van deze definitie en de procedure voor de vaststelling van verwaarlozing regelen in een gemeentelijk reglement.

3. Een woning of gebouw moet van het register geschrapt worden als de ernstige gebreken en tekenen van verval verwijderd zijn; in geval van sloop moet ook het puin opgeruimd zijn.

4. Gemeenten mogen de opmaak, de opbouw, het beheer en de actualisering van het register van verwaarloosde gebouwen en woningen toevertrouwen aan een intergemeentelijke administratieve eenheid met rechtspersoonlijkheid of, met uitzondering van de beroepsprocedure, aan een intergemeentelijke administratieve eenheid zonder rechtspersoonlijkheid.

5. De gemeentelijke registratie gaat enkel over verwaarloosde gebouwen die niet onder het toepassingsgebied vallen van het decreet van 19 april 1995 houdende maatregelen ter bestrijding en voorkoming van leegstand en verwaarlozing van bedrijfsruimten. Dat betekent dat gemeenten bevoegd zijn voor gebouwen zonder economische functie, en voor gebouwen met een economische functie op een perceel van minder dan 500 m².

Gemeenten kiezen zelf hoe ze verwaarlozing op hun grondgebied opsporen. Van belang is enkel dat het om objectieve en controleerbare vaststellingen gaat en dat aan eigenaars of zakelijk gerechtigden de mogelijkheid geboden wordt om beroep in te stellen of bezwaar te maken. Wonen-Vlaanderen beveelt aan om in het verwaarlozingsreglement indicaties of elementen op te sommen waarmee een gemeente verwaarlozing vaststelt.

Het is raadzaam om minstens een keer per jaar het verwaarlozingsregister bij te werken, zeker als een gemeente een jaarlijkse belasting op verwaarlozing heeft. Anders kan een ongelijke behandeling van eigenaars van verwaarloosde panden ontstaan, afhankelijk van het jaar waarin de (ernstig) verwaarloosde toestand van hun pand begon.

• In veel gevallen zal een gemeente die een verwaarlozingsregister bijhoudt, ook een belasting op verwaarlozing hanteren (voor meer informatie kan u terecht bij de gemeente waar uw pand zich bevindt).
• Onder bepaalde voorwaarden kan de gemeente een sociaal beheersrecht krijgen over de woningen die in het verwaarlozingsregister zijn opgenomen.

Een gemeente beslist zelf of ze verwaarloosde woningen en gebouwen belast. Ze kan de verwaarlozingsbelasting op elk moment invoeren of aanpassen met een belastingreglement. Medio 2019 waren er 168 Vlaamse gemeenten met een verwaarlozingsbelasting.

Gemeenten kunnen eigen regels vaststellen over:

• de persoon van de belastingplichtige
• het ogenblik van de heffing
• het tarief van de belasting
• de vrijstellingen
• de manier waarop het bezwaar tegen de belasting moet verlopen

Bij een vrijstelling van de verwaarlozingsbelasting blijft het pand op het verwaarlozingsregister staan, maar moet de belasting niet worden betaald gedurende de periode van vrijstelling.

Overzicht van de belasting op verwaarloosde woningen en gebouwen in de Vlaamse gemeenten(PDF bestand opent in nieuw venster) (januari 2022)

Kaart: Vlaamse gemeenten met een belastingreglement op verwaarloosde woningen en gebouwen(PDF bestand opent in nieuw venster) (januari 2022)

Handleiding en modelreglement

De handleiding verwaarlozing wordt momenteel herwerkt. Deze zal binnenkort opnieuw beschikbaar zijn.

Modelreglement verwaarloosde woningen en gebouwen(Word bestand opent in nieuw venster) (november 2024)

Toelichting bij het modelreglement verwaarloosde woningen en gebouwen(Word bestand opent in nieuw venster) (november 2024)

Filmpjes over verwaarlozing

• Waarom verwaarlozing en leegstand aanpakken?(opent in nieuw venster)
• De definitie van verwaarlozing(opent in nieuw venster)
• De opmaak van een reglement verwaarlozing(opent in nieuw venster)
• Toepassing op enkele cases uit de praktijk(opent in nieuw venster)

Vragen

Wonen-Vlaanderen ondersteunt de gemeenten bij hun verwaarlozingsbeleid, als onderdeel van hun lokaal woonbeleid. U kan met vragen over regelgeving, voorbeelden, de opmaak van reglementen en praktijkgevallen terecht bij het team lokale besturen. U kan hen bereiken in elke provinciehoofdstad, zie Contact.

Wonen-Vlaanderen organiseert over het thema verwaarlozing met onregelmatige tussenpozen ook praktijkgerichte info- en overlegmomenten voor gemeenten.