Otter "Meneer Eenoog" heeft leefgebied van Wachtebeke tot Berlare in Oost-Vlaanderen
(tekst, cameraval-opnames en kaart: Joris Everaert)
Twee jaar geleden dook een otter voor het eerst op langs de Moervaart en Durme in Lokeren en Waasmunster (Waasland, Oost-Vlaanderen). Ondertussen blijkt dat deze Wase otter – die aan het linkeroog blind lijkt te zijn geworden – een groot leefgebied heeft langs de Zuidlede, Moervaart en Durme in Wachtebeke, Moerbeke-Waas, Sint-Niklaas, Lokeren en Waasmunster, en in het Berlarebroek en Donkmeer in Berlare.
"Eenoogotter" in het provinciaal domein Puyenbroeck in Wachtebeke, 19 augustus 2021 (foto Joris Everaert)
In december 2019 en begin januari 2020 kon in Lokeren en Waasmunster (Waasland, Oost-Vlaanderen) op verschillende plaatsen langs de Moervaart en de Durme een otter op cameraval worden geregistreerd (zie Natuurbericht 6 januari 2020). Er werden ook meerdere ‘spraints’ gevonden, de zeer typische uitwerpselen waarmee otters hun territorium afbakenen. Het bleek geen tijdelijke gast, want het dier verscheen in 2020 regelmatig op enkele vaste cameravalbeelden langs de Moervaart en de Durme, o.m. vaak in het natuurreservaat Groot Molsbroek in Lokeren en Waasmunster.
In het najaar van 2020 werd dankzij verder gericht onderzoek voor het eerst ook een otter op cameraval vastgesteld langs het Donkmeer in Berlare, en in het voorjaar van 2021 ook in het nabijgelegen Berlarebroek en opnieuw aan het Donkmeer. In 2021 verscheen hij ook nog regelmatig op cameraval langs de Durme en de Moervaart. In augustus 2021 kon de otter zelfs nog verder noordwestelijk op cameraval worden vastgesteld in het provinciaal domein Puyenbroeck langs de Zuidlede in Wachtebeke, na de vondst van een spraint langs de Zuidlede in Moerbeke in het voorjaar van 2021.
De meest recente waarnemingen van eind 2021 tonen alleszins een zeer regelmatige aanwezigheid langs de Durme in en rond reservaat Groot Molsbroek, maar ook nog langs de Moervaart, en in oktober ook weer in Berlarebroek. Op basis van een specifiek kenmerk – een probleem met het linkeroog dat niet meer oplicht op de camera – blijkt dat het in al deze bovengenoemde gebieden in de ruime regio van het Waasland meer dan waarschijnlijk om hetzelfde dier moet gaan. Een verrassend voorbeeld is de cameravalopname van "Eenoogotter" op 22 oktober in Berlarebroek, waarna hij een dag later al opnieuw verscheen langs de Durme in reservaat Groot Molsbroek. Het dier was in die periode in dit reservaat niet meer waargenomen na 15 oktober. Op basis van de data van alle waarnemingen is het duidelijk dat deze Wase otter vaak meerdere dagen verblijft in een bepaalde zone van zijn leefgebied.
"Eenoogotter" in reservaat Groot Molsbroek in Lokeren, 29 augustus 2021 (foto Joris Everaert)
"Eenoogotter" in Berlarebroek in Berlare, 22 oktober 2021 (foto Joris Everaert)
Bij nazicht van de eerste cameravalbeelden uit 2019-2020, bleek het linkeroog toen al iets minder op te lichten dan het rechteroog, en sinds begin 2021 lijkt de otter helemaal blind te zijn geworden aan dit oog. Hierdoor kreeg hij de naam "Meneer Eenoog", want op basis van uiterlijke kenmerken (in enkele beelden is het scrotum te zien) blijkt het een mannetje te zijn. Voor een otter hoeft blindheid in een oog niet meteen een belangrijk probleem te zijn om te kunnen overleven. Het is bijvoorbeeld ook eerder al vastgesteld in Nederland, en ook gekend bij andere marterachtigen.
Op de kaart hieronder zijn de zones weergegeven waar waarnemingen werden verricht (met cameraval en aanvullend via vondsten van spraints) van "Eenoogotter" in het Waasland. Op deze kaart zijn ook een mogelijke routes weergegeven tussen reservaat Groot Molsbroek in Lokeren/Waasmunster en de zone in het Berlarebroek en Donkmeer in Berlare. Als de Wase otter de Durme in oostelijke richting volgt tot aan de monding met de Schelde in Hamme en dan verder gaat richting Berlare, zou dit betekenen dat dit dier een wel bijzonder groot territorium heeft van ruim 65 tot 70 km oeverlengte van Wachtebeke tot Berlare. Een zeer waarschijnlijke waarneming van een zwemmende otter langs de Schelde ter hoogte van het Appelsveer in Berlare kan daarop wijzen. Maar mogelijk gebruikt de otter ook een ‘shortcut’ via enkele kleinere beken en kleine landschapselementen in Zele (zie kaart). In dat geval zou het leefgebied zich waarschijnlijk uitstrekken over een oeverlengte van ruim 35 km. In de komende maanden proberen we hier meer duidelijkheid in te krijgen.
Leefgebied en (mogelijke) routes van Eenoog otter sinds december 2019 in de ruime regio van het Waasland. Update kaart december 2021.
"Eenoogotter" heeft alleszins het grootste gekende territorium van de wellicht nog weinige gevestigde otters in Vlaanderen. In het Waasland kon dit enkel vastgesteld worden door zeer gericht en uitgebreid vrijwilligersonderzoek met ondertussen meer dan 25 cameravallen die continu worden ingezet. Het gaat hier om een samenwerking van vrijwilligers van de regionale natuurvereniging vzw Durme, zoogdierenwerkgroep Waas, Durme en Schelde (ook i.s.m. vzw Natuurpunt) en een privé-terreineigenaar.
Het is duidelijk dat dergelijk vrijwilligersonderzoek een belangrijke en heel welgekomen bijdrage kan leveren aan het professioneel onderzoek dat aan het INBO loopt omtrent de verspreiding en de populatieontwikkeling van de otter in Vlaanderen. In 2018 begon ook de genetische analyse van gevonden spraints op verschillende plaatsen in Vlaanderen, waaronder later ook deze van "Eenoogotter" in het Waasland. De eerste analyses bevestigden dat de spraints gevonden langs zowel de Durme als Moervaart alleszins van hetzelfde dier afkomstig zijn (in Berlare werden evenwel nog geen spraints van goede kwaliteit voor analyse verzameld). Het INBO werkt hierbij ook samen met Nederlandse collega's om genetische data uit te wisselen om zo meer informatie over de otters in Vlaanderen te krijgen. Hierover zal in 2022 meer nieuws verschijnen.
Selectie van enkele cameraval opnames (HD 1080p) van de Wase 'Eenoog' otter, in 4 verschillende zones van zijn verspreidingsgebied sinds december 2019, inclusief weergave verspreidingskaart
Otter, bever, vos, eekhoorn e.a. in reservaat Groot Molsbroek in aug-sept 2021 (HD 1080p)
Otter, bever en vos in reservaat Groot Molsbroek in okt-dec 2021 (HD 1080p)