2022 : Otters troef!
Al van bij de opstart van het Marternetwerk en de bijhorende projecten rond de verspreiding en de ecologie van marterachtigen en andere roofdieren in Vlaanderen, hebben we aandacht gehad en gevraagd voor de otter. Zo hebben we in Marternieuws al meermaals opmerkelijke vaststellingen rond het voorkomen van de soort gedocumenteerd, onder meer naar aanleiding van twee ingezamelde verkeersslachtoffers (2012 en 2017) en van een reeks cameravalopnames uit verschillende gebieden en van diverse bronnen. Daarnaast en voorheen was er periodiek ook een bijzondere interesse in de situatie van de otter in Vlaanderen en buurregio’s. Voor een overzicht daarvan verwijzen we naar het ‘State of the art’-rapport uit 2019.
De laatste jaren geraakt een en ander in een stroomversnelling, enerzijds in de context van de steeds nadrukkelijker naar voren tredende (Europese) wetgeving omtrent beschermde soorten en leefgebieden, en anderzijds zeker ook aangewakkerd door een toename van lokale otterwaarnemingen. Het enthousiasme voor de terugkeer of het herstel van de soort blijkt bijzonder groot, en meerdere projecten en initiatieven worden opgestart of gepland, of verder uitgediept, zowel vanwege overheden als verenigingen, van lokaal tot internationaal. Op 25 november jl. sloot de Nederlandse Zoogdiervereniging het ‘Jaar van de otter 2021’ af met een webinar, waarin ook België en Duitsland participeerden. Vlaanderen werd daarin vertegenwoordigd door het WWF. In hun opdracht voerde het INBO in 2019 twee studies uit rond de kwaliteit van het potentieel otterleefgebied op schaal van Vlaanderen en van de Benedenschelde. Aansluitend hierop is Natuur en Bos het project ‘Otterland’ opgestart in de Scheldevallei, samen met het WWF en de Regionale Landschappen ‘Rivierenland’ en ‘Schelde-Durme’. Ondertussen speuren de vrijwilligers van Natuurpunt er in het kader van het Meetnettenproject van Natuur en Bos en het INBO naar spraints, net als in de noordoosthoek van Limburg.
De uitrol van het Soortenbeschermingsprogramma voor de otter in Vlaanderen staat inmiddels in de steigers, en het INBO schakelt in 2022 een versnelling hoger in het lopende otteronderzoek. Een evaluatie en het mogelijk bijsturen van gerichte monitoringsmethoden staat op korte termijn geagendeerd, naast het ruimer inzetten op citizen science ter ondersteuning van de professionele monitoring. Verder zal onderzoek naar de genetische vitaliteit binnen de zich ontwikkelende otterpopulatie ongetwijfeld cruciale informatie genereren.
Otter (foto Yves Adams / Vildaphoto)
Gezocht : otters!
De otter is bij uitstek een moeilijk te detecteren soort, levend in gigantisch grote territoria, en dus van nature altijd heel zeldzaam. Tegelijk komt zowat heel Vlaanderen in aanmerking als potentieel leefgebied. Eén waarneming meer of minder kan een wereld van verschil betekenen bij de interpretatie en integratie van otterdata, het relatieve belang van een (toevallige) waarneming is altijd groot. Het is dan ook duidelijk dat er veel ogen en oren gewenst zijn om maximale informatie te vergaren. Naast de klassieke natuurorganisaties als meest productieve bron van waarnemingen, denken we hierbij o.a. ook aan de mensen actief in de sportvisserij, de jacht, de rattenbestrijding, de binnenscheepvaart en de watersport. Wij plannen hen dan ook te betrekken in de voortschrijdende kennis over de situatie van de otter, en uit te nodigen tot het uitwisselen van data.
Met het opduiken van de eerste cameravalbeelden, in 2012, zowel in de vallei van de Rupel als in de noordoosthoek van Limburg, kenden we al enkele regio’s waar blijvende otteraanwezigheid als plausibel kon verondersteld worden. Spoedig volgden meerdere waarnemingen in de Scheldevallei ter hoogte van Kruibeke, later ook in Brasschaat en opnieuw in de regio van Willebroek nabij de Rupel. Otteraanwezigheid in de noordoosthoek van Limburg werd inmiddels herbevestigd op basis van e-DNA. Hoe het verspreidingsbeeld van de otter snel kan veranderen en afhankelijk kan zijn van toevallige waarnemingen, illustreren we aan de hand van enkele recente voorbeelden. Het is daarbij duidelijk dat het integreren van alle bekendrakende informatie noodzakelijk is om een degelijk en voortschrijdend zicht te krijgen op de populatie-ontwikkeling van de otter in Vlaanderen.
Regio Oudenaarde, Scheldevallei en Zwalmmonding (Oost-Vlaanderen)
Nadat al in 2015 een ‘waarschijnlijke’ zichtwaarneming bekend raakte, kon in het voorjaar van 2020 een zwemmend exemplaar worden gefotografeerd, en werden er vervolgens in het voorjaar van 2021 tweemaal onmiskenbare prenten gevonden. Een dergelijke spreiding van waarnemingen in de tijd laat veronderstellen dat het om lokale vestiging gaat: Otters back on stream.
Met dank aan twee toevallige recreanten, een sportvisserij-steward, en collega’s van Natuur en Bos van Oost-Vlaanderen.
Regio Damme, Schipdonkkanaal (West-Vlaanderen)
Eind augustus 2021 hadden collega’s van de VMM, team rattenbestrijding, het geluk overdag een zwemmende otter in het Schipdonkkanaal waar te nemen en te filmen (beelden gemaakt door Nick Campe, © VMM). Meteen de eerste – en voorlopig enige – bevestigde waarneming voor West-Vlaanderen sinds enkele decennia. Hier valt voorlopig nog geen uitspraak te doen over lokale vestiging, mogelijk ging het om een zwervend dier.
Met dank aan de collega’s van de VMM, team rattenbestrijding.
Regio Waasland (Oost-Vlaanderen)
Vanaf eind 2019 slaagde INBO-collega Joris Everaert erin, in zijn vrije tijd als vrijwilliger, een indrukwekkende reeks data te verzamelen en te interpreteren omtrent een otter in de ruime regio van Berlare, Waasmunster, Lokeren, Moerbeke en Wachtebeke. Het verhaal illustreert hoe lokaal vrijwilligersonderzoek een plotse en belangrijke bijdrage kan leveren aan de voortschrijdende kennis over het voorkomen van de otter in Vlaanderen.