Kringlopen sluiten in de melkveehouderij kan het Vlaamse stikstofprobleem helpen oplossen
Het INBO onderzocht in opdracht van de Vlaamse Landmaatschappij de meerwaarde van een grondgebonden, circulaire melkveehouderij met een maximaal gesloten stikstofhuishouding. Dit betekent dat het veevoeder zo veel mogelijk op het bedrijf zelf wordt geteeld, zo weinig mogelijk kunstmest wordt gebruikt en vooral mest van eigen dieren wordt gebruikt. Deze aanpak heeft een groot positief effect op de vermindering van de stikstofdruk per hectare, de voornaamste bepalende factor voor het behalen van natuurdoelen.
Aan de hand van modelmatige berekeningen onderzochten we wat het sluiten van kringlopen op een melkveebedrijf betekent voor de stikstofverliezen en bedrijfseconomische situatie. We gebruikten hiervoor de landbouwcijfers van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. Twee types gemiddelde melkveebedrijven werden virtueel omgevormd tot kringloopbedrijven. Om de verschillen scherp te stellen gaan we uit van 100% kringlooplandbouw, wat wil zeggen dat de bedrijven volledig grondgebonden zijn en hun voeders zelf produceren en de dierlijke mest gebruiken op hun bedrijf. De stikstofdruk van de gemiddelde melkveebedrijven en hun kringloopvarianten werd vergeleken aan de hand van stikstofbalansen en de berekende nitraatverliezen.
De resultaten bevestigen wat eerder uit literatuur bleek: het sluiten van nutriëntenkringlopen op een melkveebedrijf biedt tal van kansen om de stikstofverliezen op bedrijfsniveau en per hectare te verminderen. Dit komt door het uitsluiten van ingevoerd krachtvoeder en van kunstmest, het lagere aantal dieren per hectare, de lagere melkproductie per koe, de geringere bemesting per hectare, de geringere oppervlakte teelten met hoge nitraatresiduen (zoals maïs), meer beweiding, meer eigen eiwitteelt en een beter bodembeheer. Kringlooplandbouw biedt melkveehouders kansen om duurzamer en economisch sterker te worden. Hoewel de melkproductie kan dalen, kunnen kostenbesparingen en hogere melkprijzen, bijvoorbeeld via labels, dit compenseren. Met slim beheer en ondernemerschap kan kringlooplandbouw zowel de winstgevendheid als de duurzaamheid van het bedrijf versterken.
We identificeerden vier belangrijke hefbomen voor het beperken van stikstofverliezen via kringlooplandbouw:
- Rantsoen: Lokaal geproduceerd voeder met onder meer vlinderbloemigen vermindert de behoefte aan extern krachtvoeder en kunstmest, wat de stikstofverliezen verlaagt.
- Bemesting: Minder en in hoofdzaak organische mest, zoals boerderijcompost en stalmest, vermindert de noodzaak voor kunstmest.
- Teeltplan: Meer grasland, eiwitteelten, weidegang en minder maïs verlagen de stikstofdruk.
- Bodemzorg: Een structuurrijke bodem met meer vlinderbloemigen en een optimaal gehalte organisch materiaal vermindert de verliezen.
Lessen voor het beleid zijn in eerste instantie de nood aan een geïntegreerd beleidskader waarin de Programmatische Aanpak Stikstof, het Mestactieplan en maatregelen ter vermindering van broeikasgasemissies samen worden bekeken en afgestemd met het landbouwondersteuningsbeleid. Er is behoefte aan maatregelen specifiek voor kringlooplandbouw, zoals stimulansen voor eiwitarme rantsoenen en eigen eiwitteelt, en een beloningssysteem voor melkveebedrijven die overgaan naar een circulaire aanpak.
Dit onderzoek leert ons dat kringlopen sluiten in de landbouw een efficiënte strategie is om te komen tot aanzienlijk minder stikstofverliezen in Vlaanderen. Het stimuleren van grondgebonden circulaire melkveehouderij zorgt voor meer melkveehouders met minder koeien maar met een beter inkomen, en tegelijk voor minder stikstofdruk op de omgeving.
Al heel wat Vlaamse melkveehouders gaan die weg op: Melkveehouder Peter Bauwens uit Sint-Lievens-Esse laat zien dat het in de praktijk kan. Een teeltplan met vooral gras, grasklaver, granen en veldbonen zorgt voor een rantsoen dat niet meer aangevuld moet worden met ingevoerd krachtvoeder en dat geen extra kunstmest meer nodig heeft met goede bedrijfseconomische resultaten.
Kringlooplandbouw biedt een veelbelovende oplossing om stikstofverliezen in de Vlaamse melkveehouderij te verminderen. Door de kringloop binnen het landbouwsysteem zoveel mogelijk te sluiten, kan Vlaanderen een duurzamere en veerkrachtigere landbouwsector realiseren, met voordelen voor stikstofproblematiek, biodiversiteit en klimaat. Grondgebondenheid is daarbij de leidraad.
Lees het rapport hier: Sannen K., Dumortier M. & Van Gossum P. (2024). Kringlooplandbouw in de melkveehouderij. Kansen voor het beperken van stikstofverliezen. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2024 (30). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.