De ‘Atlas Groenblauwe Oplossingen’: naar een gestructureerd overzicht van groenblauwe ingrepen
Leefbare steden en gemeenten: met meer groen en blauw
Steeds meer mensen wonen in steden en gemeenten, waardoor ‘verstedelijking’ in Vlaanderen niet langer een modewoord is, maar een heuse realiteit. Deze trend zorgt ervoor dat er meer en grotere bebouwde, verharde en drukke gebieden ontstaan. Mensen die wonen in deze gebieden hebben nood aan ruimte, rust, groen en een plaats om te ontspannen. Steden en gemeenten die dit beseffen, zetten alvast vaker in op leefbaarheid.
Die leefbaarheid verwezenlijken kan onder andere door het toepassen van ‘groenblauwe oplossingen’. Hierbij wordt de bebouwde omgeving voorzien van groene ruimten en wordt er plaatsgemaakt voor waterlichamen. Bijgevolg neemt de versnippering van de natuur af en krijgen natuurlijke dynamieken meer kansen. Zo kunnen ecologische bufferbekkens, naast het voorkomen van wateroverlast, een leefomgeving vormen voor tal van planten, vogels, insecten en amfibieën in het bebouwd gebied. Stadsbossen zorgen voor verkoeling voor mens en dier op warme dagen en kleine parkjes vormen een ontmoetingsplek voor de buurt. Kortom, zowel mens als natuur hebben baat bij groene en blauwe ingrepen, en ze beschermen de stadsbewoners tegen de effecten van klimaatverandering.
Steeds meer steden en gemeenten zien heil in deze oplossingen en heel wat instanties en besturen zijn daarom al volop bezig met het realiseren van een meer groenblauwe inrichting van de bebouwde omgeving. Zo creëren de tuinstraten in Oud-Berchem waterveiligheid bij natte periodes en zorgen ze voor een gezondere bodem wanneer het lange tijd droog blijft. Of zo kreeg Oostakkerdorp een nieuw ‘groen’ en multifunctioneel plein met plaats voor evenementen, spel en horeca.
Oostakkerdorp (Bron: Departement Omgeving, Vlaanderen breekt uit)
Stevige uitdagingen die vragen om een gemeenschappelijke aanpak
De leefbaarheid verbeteren met groenblauwe toepassingen; het lijkt eenvoudig, maar er zijn heel wat (stedelijke) actoren en factoren om mee rekening te houden en die zorgen voor stevige uitdagingen. Water en groen in de stad vergen bijvoorbeeld onderhoud. En een parkeerzone vervangen door een groene speelzone is niet bij iedereen een geliefde zet.
Daarnaast is er momenteel geen overzicht van de diverse groenblauwe ingrepen die in steden en gemeenten aanwezig zijn. En ook de kennis over stedelijke waterhuishouding en het vergroenen van de bebouwde omgeving is erg versnipperd. “Het was hoog tijd om het tij te keren,” stelt Sander Jacobs, onderzoeker bij het INBO. “Aquafin, VLARIO, Agentschap voor Natuur en Bos, Departement Omgeving en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek sloegen daarom de handen in elkaar. Samen willen we de Vlaamse groenblauwe projecten in kaart brengen. Er bestaan veel goede initiatieven, er is veel kennis aanwezig, maar echte winst behalen we pas als we expertise van diverse domeinen en niveaus bundelen in een portfolio en daarna alles delen. Zo leren we van elkaar. Dat portfolio of totaaloverzicht doopten we met de naam ‘Atlas Groenblauwe Oplossingen’”, vult Jacobs aan.
Sander Jacobs en Ewaut Van Wambeke (links en midden) tijdens het lanceringsevenement van de Atlas.
De Atlas Groenblauwe Oplossingen: een wegwijzer voor praktijk, beleid en onderzoek
“De basis voor deze Atlas was al deels gelegd”, zo stelt Birgit De Bock, manager R&D bij Aquafin. “De website Blauwgroen Vlaanderen toonde al een aantal projecten met natuurvriendelijke en klimaatadaptieve maatregelen in steden en gemeenten. Ook een aantal andere overzichtswebsites en databanken hebben bruikbaar materiaal verzameld, maar het werd hoog tijd dat we alle straffe voorbeelden bundelden. Door elkaars projecten te leren kennen en actief samen te werken komen professionals die focussen op de inrichting van de publieke ruimte van hun eiland af en zetten we in op hechte samenwerking.”
“Ook het Departement Omgeving zet graag de schouders onder deze Atlas”, stelt Kirsten Schoonaert, procesbegeleider partnerschappen omgevingskwaliteit. “We merken namelijk dat lokale besturen en andere initiatiefnemers vaak vragen naar goede voorbeelden van groenblauwe inrichting. Ze polsen naar beelden en inspiratiefiches. De Atlas kan hen daarin tegemoet komen en deels ontzorgen. Belangrijk daarbij is dat niet alleen grote besturen of steden aan bod komen, maar dat ook kleinere projecten met een beperkter budget in de Atlas worden opgenomen. En zelfs minder succesvolle initiatieven kunnen opgenomen worden; daar kunnen we vast ook veel uit leren. De achterliggende databank zal ingezet worden om onderzoeksvragen en beleidsvragen te beantwoorden.”
De Atlas zal bestaan uit een website met inspirerende voorbeeldprojecten en een achterliggende databank. “Samen staan we sterk is echt ons motto”, aldus Christine Schraepen, projectleider bij Agentschap Natuur en Bos. “Heel wat mensen die werken bij lokale besturen zitten vol enthousiasme en goede moed, maar missen soms de kennis en expertise. Door het aanbieden van foto’s, inspiratie, succesvolle projecten, … kunnen we alle informatie kanaliseren en zorgen we ervoor dat alle professionals die met groenblauwe inrichting bezig zijn, dezelfde taal spreken. En los daarvan is de Atlas voor Agentschap Natuur en Bos ook een bron van beleidsinspiratie en projectontwikkeling. Ook wij leren dus bij.”
“Behalve aandacht voor mogelijke oplossingen voor (stedelijke) water- en droogteproblematieken, zal er ook aandacht zijn voor ecologische, socio-economische en technische aspecten. Door alle voorbeelden en informatie te bundelen, belooft de Atlas niet alleen een inspirerende, motiverende en praktische kennisbasis te worden, maar wordt er ook ingezet op het verkleinen van de afstand tussen praktijk, beleid en onderzoek”, aldus Ewaut Van Wambeke, onderzoeker bij het INBO en projectcoördinator van het Atlas-project.
Ontmoeten, leren en netwerken tijdens het lanceringsevenement
Op vrijdag 29 maart 2024 vond het lanceringsevenement van de Atlas plaats. “We zijn hier vandaag om het concept en de partners voor te stellen, maar ook om iedereen die een bijdrage wil aanleveren, mee te laten beslissen over welke gegevens de Atlas zeker moet bevatten en in welke vorm dat idealiter is”, aldus Van Wambeke. “Het INBO organiseert dit evenement als trekker van het project, maar zonder onze partners en gebruikers staan we nergens. Dankzij de interactieve sessies en de aanwezigheid van een diverse groep eindgebruikers krijgen we te horen wat echt deel moet uitmaken van de Atlas.”
Het lanceringsevenement kon rekenen op een ruime belangstelling. De 60 deelnemers kwamen uit heel diverse organisaties, zoals de Regionale Landschappen, studiebureaus, Natuurpunt, steden en gemeenten, Vlaamse overheidsorganisaties (VMM, DVW, …), en universiteiten. We polsten bij twee aanwezigen naar hoe hun organisatie de Atlas kan gebruiken.
Filiep Bouckenooghe, directeur Vereniging voor Openbaar Groen (VVOG): “De Atlas zal voor klimaat- en groendiensten van openbare besturen bijzonder inspirerend zijn. Dat is niet alleen door de voorbeelden die worden aangereikt, maar ook door de toegang tot een lerend netwerk met nieuwe contacten. We merken dat lokale besturen graag eigen initiatieven willen uitwerken, maar het omzetten van bestaande projecten naar de eigen gemeente of stad is niet altijd zo evident. Er is vaak expertise nodig op diverse vlakken: bodem, water, biodiversteit, … Daarbij steun krijgen van experten via de Atlas is een enorme meerwaarde. Ik roep daarom graag alle betrokken Vlaamse overheden op om mee te werken aan de Atlas. Dan wordt de informatie nog beter gebundeld en de samenwerking nog doeltreffender.”
Kris Cauwenberghs, coördinator Klimaatdiensten Vlaamse Milieumaatschappij (VMM): “De Atlas kan een overzicht gaan bieden van de meest effectieve projecten, ook met het oog op klimaatadaptatie, waar wij bij VMM sterk op inzetten. Voor ons zijn twee zaken essentieel als het gaat om een klimaatbestendige leefomgeving in Vlaanderen te gaan realiseren: versnelling en impact van groenblauwe inrichtingsprojecten. Vooral voor dat tweede aspect kan de Atlas zeker een waardevol instrument worden. De Atlas kan tonen wat momenteel de meest impactvolle projecten zijn – eventueel gekoppeld aan scores - zodat andere ontwerpers en opdrachtgevers met die input zelf ook aan de slag kunnen gaan en steeds kwaliteitsvolle uitvoeringen kunnen afleveren. Dat kan bij zowel kleinere projecten het geval zijn, maar ook bij inrichtingen die op grotere schaal gebeuren. Ook vinden we het belangrijk dat er meer inzichten komen over onder andere de kwaliteit en structuur van stedelijk groen in functie van het toekomstig klimaat. Dit omdat het aanvullend werkt op de eerder kwantitatieve invulling die onze klimaatadaptatietools bieden, bv. rond boomschaduw, buffer- en infiltratiezones, ... ”
Interactieve sessies tijdens het lanceringsevenement van de Atlas (boven rechts: Kirsten Schoonaert, onder links: Birgit De Bock, onder rechts: Christine Schraepen)
Een complete en betrouwbare Atlas: ook uw hulp is welkom
Een atlas is pas bruikbaar als hij compleet en betrouwbaar is. Wie graag wil helpen bij het uitbreiden en vervolledigen van dit overzicht, het leggen van linken met bestaande initiatieven, het leveren van technische, sociale, economische of ecologische expertise, ... kan contact opnemen met Ewaut Van Wambeke, coördinator van het Atlas-project.
“Zodra de basis van de Atlas Groenblauwe Oplossingen er ligt, wordt een brede bevraging opgezet om samen met partners uit steden, gemeenten en organisaties, meer en een grotere variatie aan terreinrealisaties op te nemen in de Atlas. Wordt dus zonder twijfel vervolgd.”, besluit Van Wambeke.
Projectcoördinator: Ewaut Van Wambeke - 0473 27 65 75
De Atlas Groenblauwe Oplossingen is in zijn huidige vorm te vinden op www.blauwgroenvlaanderen.be. Hou de site de komende maanden zeker in de gaten want dankzij het Atlas-project komt de informatie op de site vast en zeker in een stroomversnelling.
Deelnemers lanceringsevenement Atlas, 29 maart 2024, Gent