De achteruitgang van de egel in Vlaanderen – een stekelige kwestie
De egel is een soort die typisch is voor het Vlaamse landschap. Zowel landbouw- als verstedelijkt gebied, maar ook randzones, waar open en gesloten vegetatie elkaar afwisselen, blijken favoriete plaatsen om te vertoeven. Denk daarbij aan parken, tuinen of kleinschalige landbouwzones. Egels vinden het er prima omdat er voldoende voedsel, schuil- en rustplekken aanwezig zijn. Dat er meer egels per hectare voorkomen in verstedelijkt gebied dan in landbouwgebied, is vermoedelijk omdat er veel voedsel te vinden is dat door de mens vervaardigd is en omdat de stad beter beschermt tegen extreme klimaatomstandigheden tijdens de winter.
© Pixabay
En toch zijn er indicaties dat de populatie egels sterk achteruit gaat. Wanneer we geen maatregelen nemen, dan zouden we de soort wel eens kunnen verliezen binnen pakweg 50 jaar. Momenteel krijgt de egel de status ‘momenteel niet in gevaar’ volgens de Rode Lijst van Vlaamse zoogdieren, maar de lijst is ondertussen al minstens 10 jaar oud. Onderzoek geeft aan dat de egelpopulatie in meerdere West-Europese landen achteruit gaat, of dat dat minstens wordt vermoed. Ook in Vlaanderen zijn er aanwijzingen dat er iets ernstig aan de hand is met de egelpopulatie. Onder andere de vogelopvangcentra (VOC) trekken aan de alarmbel en geven aan dat ze elk jaar meer egels binnenkrijgen voor opvang en verzorging. Hoe is het zover kunnen komen? En kunnen we het tij nog keren? We gaan er in deze blog dieper op in met Kristof Baert, onderzoeker bij het team Faunabeheer van het INBO.
Death by a thousand cuts
“Er is eigenlijk niet echt één hoofoorzaak aan te duiden”, aldus Baert. “Het gaat om meerdere factoren, die al dan niet onderling met elkaar gelinkt zijn. Er zijn een aantal factoren die op heel wat van onze soorten een effect hebben, zoals het verlies van leefgebied, fragmentatie van habitat, intensieve landbouw, een verminderd aantal nestplaatsen in tuinen, het verlies van insecten als voedselbron, … Bovendien eisen ook verkeersongevallen en afsluitingen en netten waarin dieren verstrikt kunnen raken, een hoge tol. Voeg daar nog predatie aan toe door onder andere dassen en honden en je beseft meteen dat de egel het niet makkelijk heeft.”
Waarnemingen geeft aan dat vorig jaar meer dan 300.000 egels het leven lieten in het verkeer. - © Maradek - Shutterstock
Maar los van de factoren die een impact hebben op diverse soorten, moet de egel nog de strijd aangaan met een paar extra gevaren.
Zo is er bijvoorbeeld het probleem van de grasmaaiers en andere tuingereedschappen. “Een recente studie toont aan dat 50 % van alle Duitse egels sterven aan de verwondingen die ze opliepen door contact met o.a. robotmaaiers. Ook bij onze VOC’s worden de laatste jaren steeds vaker steeds vaker gewonde egels geregistreerd. Vooral jonge egels, met een gewicht lager dan 200 gram, blijven kwetsbaar bij nachtelijke maaibeurten, zelfs bij toestellen die door producenten ondertussen egelvriendelijker gemaakt werden door beschermende platen en voorwielaandrijving”, geeft Baert aan.
Maar niet alleen ’s nachts worden egels belaagd; ook overdag loert het gevaar om de hoek. Bosmaaiers die worden gebruikt voor het maaien van ruige randen kunnen egels verrassen terwijl ze overdag rusten. “Egels zijn nachtdieren. Overdag slapen ze in ruigtes en in dood plantenmateriaal. Ga je daar dan maaien met de bosmaaier, dan geraakt een egel niet tijdig weg of rekent hij op zijn beschermingsreflex door zich op te rollen. Maar een stekelig pantser volstaat helaas niet tegen een messcherpe bosmaaier.”
© Pixabay
Slakkenkorrels: minder slakken, maar ook minder egels
Een ander gevaar schuilt in kleurrijke producten die vrij in de handel verkrijgbaar zijn: metaldehyde- en methiocarb-slakkenkorrels. De korrels zijn niet alleen nefast voor egels, maar ook voor heel wat andere soorten zoals huismussen. “Wanneer dieren van de korrels eten, veroorzaakt dat niet altijd onmiddellijk sterfte, maar bij egels wordt zeker en vast de vitaliteit aangetast. Het kan hen onder andere vatbaarder maken voor infecties. Daarnaast zullen de korrels ook de slakkenpopulatie drastisch verminderen. En net die slakken vormen een belangrijke bron van voedsel voor onze stekelige vrienden”, aldus Baert.
Egel met huisjesslakken – © PJ Photography- Shutterstock
Een (dodelijke) dosis gif
“Gebruik je vergif tegen ratten en muizen in je tuin? Weet dan dat egels daar ook de dupe van kunnen worden. Een studie van de Ugent toonde aan dat in bijna de helft van de 20 onderzochte egels rodenticiden (biociden om knaagdieren te bestrijden) aangetroffen werden”, geeft Baert aan. Egels kunnen ofwel direct worden blootgesteld aan deze bestrijdingsmiddelen door ze op te eten, maar vermoedelijk krijgen ze ook een dosis gif binnen door dode of verzwakte geïntoxiceerde muizen of ratten op te peuzelen en door slakken ter verorberen die zich ook tegoed daan aan lokaas met rattenvergif. Dat valt onder de noemer ‘secundaire vergiftiging.’
“Rodenticiden zijn trouwens niet alleen voor egels nadelig. Ook andere wilde carnivoren (zoals steenmarter en bunzing) en roofvogels ondervinden de gevolgen van secundaire vergiftiging. Wil je ratten en muizen weghouden uit je tuin of omgeving, dan kan je best inzetten op preventieve maatregelen. Kortom: voorkomen werkt beter dan genezen”, stelt Baert. Meer informatie over de preventieve maatregelen vind je hier.
© Pixabay
Het gevaar van gewasbeschermingsmiddelen
Meerdere West-Europese studies wijzen ons met de neus op de feiten: geleedpotigen en insecten gaan razendsnel achteruit. Duitse onderzoekers wijzen op een achteruitgang van 80 % van de soorten op amper 27 jaar tijd. Maar niet alleen het aantal soorten vermindert, ook het aantal exemplaren per soort gaat drastisch achteruit. Dat geldt onder andere voor graslanden (achteruitgang van bijna 80%) en bosrijke locaties (40 %). In Vlaanderen zijn er geen gelijkaardige langetermijnstudies uitgevoerd, maar er wordt aangenomen dat de situatie bij ons niet gunstiger is dan die in Duitsland. De oorzaak is hoogstwaarschijnlijk te vinden in ons intensieve landgebruik en in het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.
“Voor de egel is dat alles geen goed nieuws: insecten en geleedpotigen vormen een belangrijk onderdeel van zijn dieet. Een aanzienlijke afname van het voedselaanbod kan niet anders dan effect hebben op de gezondheid van de egel, zelfs wanneer hij het gebrek aan insecten en geleedpotigen deels compenseert met een meer omnivore levensstijl”, geeft Baert aan.
Ziek, zieker, dood
Vanaf 2019 kregen de VOC’s te maken met grotere aantallen egels die etterende en geïnfecteerde wonden hebben. De egels overleven die aandoeningen meestal niet. “Wat de etterende wonden precies veroorzaakt, is nog niet volledig duidelijk, maar opvallend is wel dat bij de aangetaste egels een hoge besmettingsgraad van Corynebacterium ulcerans werd vastgesteld. Dat is de bacterie die bij de mens difterie of kroep veroorzaakt. Vandaar dat deze aandoening bij egels HDD of hedgehog diptheric disease wordt genoemd”, vult Baert aan.
Ook vergiftiging door zware metalen (zoals cadmium en zink) en pesticiden lijkt egels de das om te doen, aldus recent onderzoek aan de UGent.
Egel met wonden - © ChameleonsEye - Shutterstock
Alle zeilen bijzetten
“Kortom, er is een hele resem aan factoren die ervoor zorgen dat de egel er bij ons, maar bij uitbreiding ook in West-Europa, sterk op achteruit gaat. En ja, er bestaan al goede voorstellen die de egel kunnen ondersteunen, maar het zal zaak zijn om grondige analyses uit te voeren op basis van onderzoek en om daarna alle zeilen gericht bij te zetten. Ook burgers kunnen zeker hun steentje bijdragen om onze stekelige vriend te helpen”, aldus Baert.
Wat de overheid doet en wat jij als burger kan doen, lees je in onze volgende blog.