Pas op, slipgevaar!
In het zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen liggen de Vlaamse Ardennen. Dit sterk versneden plateau in de Zandleemstreek kreeg zijn naam door de vele steile hellingen en smalle dalen. Dat maakt de streek erg geliefd bij wandelaars en fietsers, denk maar aan de Ronde van Vlaanderen. Maar in deze streek vinden we ook de meeste grondverschuivingen van het land. Wij bezochten de heuvels tussen Oudenaarde en Ronse om uit te zoeken hoe dat komt.
Wat zijn de kenmerken van een grondverschuiving in het landschap?
Een grondverschuiving of verglijding is een hellingafwaartse beweging van bodemmateriaal onder invloed van de zwaartekracht. Anders dan bij bijvoorbeeld geul- of ravijnerosie glijdt er bij deze vorm van erosie een heel stuk van de helling naar beneden.
Grondverschuivingen herken je in het landschap aan een paar typische kenmerken: één of meerdere steilranden en tegenhellingen bovenaan, waar het materiaal is weggeschoven, en een bobbelige afzettingszone onderaan, waar het materiaal tot stilstand is gekomen. Het bovenste stuk van de grondverschuiving, waar er bodemmateriaal is verdwenen, noemen de we erosiezone.
Meestal zitten grondverschuivingen verstopt onder bos, maar bij de grondverschuivingen van bijvoorbeeld de Hekkebrugstraat en in het Collinabos kan je een aantal kenmerken nog goed zien.
Erosie-expert Jean Poesen legt uit wat een grondverschuiving is en waarom we ze vooral in de Vlaamse Ardennen terugvinden.
Gerealiseerd door KU Leuven in opdracht van Departement Omgeving. Credits in video
Glibberzeep
Om te begrijpen waarom het risico op verglijdingen in de Vlaamse Ardennen zo hoog is, kan je de streek het best vergelijken met de benodigdheden voor het spelletje “glibberzeep” van de jeugdbeweging:
- Een helling: voor een grondverschuiving heb je eerst en vooral een helling nodig van 5 à 10 procent. Die zijn er hier volop!
- Een zeil en bruine zeep: Daarnaast heb je ook een glijvlak nodig: een glad materiaal waar water op blijft staan. In de Vlaamse Ardennen vinden we glibberige, smectietrijke kleien (vb. Formatie van Kortrijk – Lid van Aalbeke) onder goed-doorlaatbare zandige pakketten (vb. Formatie van Tielt). Het ideale scenario voor een glijvlak!
- Water: tenslotte is er een uitlokkende factor nodig, waarbij grote hoeveelheden water zich op dat glijvlak verzamelen. De directe aanleiding van grondverschuivingen is vaak een combinatie van hoge neerslaghoeveelheden en menselijke ingrepen, zoals het aanleggen van een vijver, afgravingen, ophogingen, afdichten van bronnen…
De klei reageert zoals bruine zeep
Gerealiseerd door KU Leuven in opdracht van Departement Omgeving. Credits in video
Gevolgen?
Al dat geschuif blijft natuurlijk niet zonder gevolgen. Zo kunnen huizen barsten of wegen beschadigd raken, en kan het onregelmatige terrein het leven van landbouwers en bosbeheerders flink ingewikkeld maken. Voorkomen is dan ook beter dan genezen: in deze streek moeten we eerst en vooral altijd heel voorzichtig zijn met ingrepen in het reliëf of in de hydrologie. De steile hellingen bebost laten is ook een goed idee: bomen leggen met hun wortels de bodem vast, en de opgestuwde watertafels draineren via de evaporatie van hun bladeren. Op de meest problematische plaatsen kan men ervoor kiezen om het opstuwende water op een veilige manier weg te draineren.
Erosie-expert Jean Poesen geeft meer uitleg.
Beter voorkomen dan te genezen
Gerealiseerd door KU Leuven in opdracht van Departement Omgeving. Credits in video
Dieper graven?
Wil je meer weten over de Vlaamse Ardennen of zelf eens op zoek naar al die grondverschuivingen? Dan is het boek “De Vlaamse Ardennen doorgrond. Wandelingen over geologie, reliëf en landschap” door Marc De Jonghe en Filip Keirse en uitgegeven door Milieufront Omer Wattez vzw een absolute aanrader!
Hier vind je alvast een voorsmaakje: https://www.geo-sports.org/nl/2024/geologie-van-de-ronde-van-vlaanderen/ (opent in nieuw venster)