Ons landschap wordt bepaald door de bewegingen van de aardkorst. De aardkorst bestaat uit een lappendeken van afzonderlijke, langzaam bewegende platen. Waar deze platen uiteendrijven ontstaan “riften” of “slenken”. Door het uiteendrijven wordt de aardkorst dunner en zakt deze weg. Het Oost-Afrikaanse Rift Systeem is een bekend voorbeeld. Dichter bij huis bepaalt de Rijnslenk het verloop van de Rijn van Zwitserland tot de Noordzee.

Dergelijke riften komen trouwens niet alleen voor op land. Ook in het midden van de oceanen drijven aardplaten uit elkaar, waardoor warm magma (heel erg warm, gesmolten gesteente) vanuit de aardmantel gestaag naar boven kan stijgen. Dit proces wordt gedreven door zogenaamde convectiestromingen in de aardmantel, die in gang gezet worden door temperatuurverschillen. Convectiestromingen kan je bijvoorbeeld mooi zien in een kopje koffie waarin je een scheutje koude melk (= koude aardkorst) giet. De koude, zwaardere melk zinkt snel naar beneden en de warme, lichtere koffie (= warme magma) komt boven.

Door de permanente aanvoer van magma, die stolt wanneer het in aanraking komt met het koude zeewater, vormt zich steeds nieuwe oceanische korst. Er vormt zich een soort van onderzees gebergte dat goed te zien is op reliëfkaarten van de oceaanbodem.

Aan de zogenaamde mid-oceanische spreidingsruggen worden de aangrenzende platen langzaam uiteen geduwd (enkele cm per jaar) en zo worden de continenten in beweging gezet. Wanneer twee platen botsen, “kreukt” de aardkorst en vormt er zich een gebergte. Wanneer zwaardere oceanische korst botst met lichtere continentale korst schuift de oceaankorst onder de continentkorst. Een proces dat gekend is als “subductie”. De koude, zware oceanische korst (het scheutje koude melk in het koffie-voorbeeld) zinkt uiteindelijk weg in de aardmantel. Subductieprocessen en convectiestromingen zijn de motor van de platentektoniek. Waterrijk gesteente dat mee wegzinkt zal leiden tot magmavorming en vulkanische activiteit.

Soms schudt de aarde echt. Aardbevingen zijn een gevolg van het vrijkomen van lokaal opgebouwde spanning in de aardkorst. Vergelijk het met wat er gebeurt als je een gitaarsnaar aanslaat. Net zoals de geluidsgolven van je snaar door de lucht reizen, verplaatsen de trillingen of golven die ontstaan bij een aardbeving zich snel door de aardkorst tot aan het oppervlak. En omdat ze veel meer energie bevatten dan je gitaargeluid kunnen ze gebouwen doen schudden en instorten en zo enorme schade veroorzaken, zoals recent in Turkije en Syrië.

Onze bewegende aarde toont zijn krachten ook in vulkanen. We vinden vulkanen op veel plaatsen (ook op Mars en Jupiter’s maan Io!), maar de meeste zijn niet actief. Ze ontstaan vaak op plaatsen waar de aardkorst dunner is en waar magma uit de aardmantel makkelijker naar boven kan komen via breuken en barsten. De meeste vulkanen ontstaan waar de zwaardere oceanische korst zakt onder de lichtere continentale korst, op plaatsen waar tektonische platen botsen. Zo zijn er heel veel vulkanen te vinden in de ‘ring van vuur’ rondom de Stille Oceaan. Het hete magma is lichter van gewicht dan het bovenliggende vaste gesteente en heeft dus de neiging naar het oppervlak te migreren. Magma dat het aardoppervlak bereikt, wordt lava genoemd. Wanneer lava afkoelt door het grote temperatuurverschil, kan vulkanisch gesteente gevormd worden, waardoor vaak een berg ontstaat, de vulkaan dus. Niet alle magma bereikt het aardoppervlak, soms stolt het al in de aardkorst zelf tijdens zijn reis naar boven. Dat wordt dan plutonisch of stollingsgesteente genoemd.

Ondanks het geweld van vulkanen en aardbevingen, wonen veel mensen in deze gebieden. Dit komt onder andere omdat bodems die ontwikkelen op vulkanische gesteenten veel minerale voedingsstoffen bevatten, en dus vruchtbaarder zijn, zodat landbouw daar vaak goed opbrengt.